یک کودک دو ساله به اضافه ی جیغ و چنگ و فریاد
تا به حال به رفتار های یک کودک دو ساله دقت کرده اید؟ اگر مادر باشید و یک کودک دو ساله داشته باشید، احتمالا با این سوال یاد جیغ زدن، زدن، چنگ گرفتن و یا بعضا گاز گرفتن کودک خود بیفتید.
ممکن است برایتان پیش آمده باشد، که فرزندتان با یک کودک هم سن خود یا کمی کوچکتر رو به رو شود. اول از ته دل ذوق می کند و شما هم از خوشحالی اش، خوشحال می شوید. اما کمی نگذشته که صدای گریه کودک مقابل در میاید. چرا؟ چون کودک شما صورتش را چنگ زده. در این موارد چه می توان کرد؟ آیا فرزند شما رفتار غیر طبیعی دارد؟
ریشه این رفتار ها و رفتار های مشابه یک کودک دو ساله چیست؟
دلیل اول: کم تجربگی کودک
کودک در مواجهه با موقعیت‌های مختلف در حال کسب تجربه است. هرچه سن کودک کمتر باشد این تجربه کمتر می شود. در این تجربه هاست که کودک یاد می‌گیرد چطور با محیط و انسان های اطرافش، برخورد کند.
کودک هنوز نمی‌داند وقتی کسی را دوست دارد می تواند صورتش را نوازش کند. نه اینکه به صورت او بزند. اما معمولا بزرگترها این واکنش کودک را مبنی بر پرخاشگری یا حسادت او می دانند. و واکنش‌های تندی نشان می‌دهند که باعث می شود این رفتار در کودک به یک عادت رفتاری تبدیل شود.
دلیل دوم: رشد کلامی کودک
از طرف دیگر، خیلی از کودکان دو ساله، هنوز نمی توانند به خوبی صحبت کنند. همین عدم توانایی باعث می شود وقتی نتوانند منظور و مفهوم خود را به درستی به دیگران برسانند، به ابزار هایی مانند زدن و جیغ کشیدن متوسل می شوند.
دلیل سوم: جلب توجه و لجبازی با والدین
کودکان نیاز به توجه و محبت دارند. کودک به محض اینکه حس کند در کانون توجه نیست، خصوصا در جمع، سعی می کند با روشی توجه همه را به خود جلب کند. از طرفی به یاد دارد که پدر و مادرش روی دادن زدن و جیغ زدن او حساس هستند، برای همین هم از سر لجبازی و هم برای جلب توجه از این رفتار استفاده می کند.
دلیل چهارم: رسیدن به خواسته
کودک وقتی می بیند گریه می کند و جیغ می زند، زودتر به خواسته‌اش می رسد و پدر و مادر تسلیم او می شوند، یاد می گیرد برای رسیدن به خواسته اش از این حربه استفاده کند.
برای اینکه کودک دوساله، جیغ نزند و یا کسی را نزند، چه کار کنیم؟
- بازی‌های هیجانی و پر سر و صدا زیاد انجام دهید. بازی‌هایی مثل دنبال بازی، آب بازی، آرد بازی و رنگ بازی. به پارک بروید؛ بدوید و جیغ بزنید تا انرژی کودک تخلیه شود.
- همیشه برنامه‌ای برای کودک خود داشته باشید. در ماشین، در مهمانی‌ها، در سفر و … ابزار بازی با خود ببرید تا کودک شما مشغول بازی باشد.
- هنگام مواجهه کودک با همسالان، کنار آنها باشید. کودک شما در سنی نیست که بخواهید او را برای مدتی طولانی تنها بگذارید. وقتی در کنارشان هستید می توانید از خیلی درگیری‌ها جلوگیری کنید. البته این نکته را به یاد داشته باشید که درگیری در بین کودکان، امری طبیعی است. در این درگیری‌هاست که کودکان نحوۀ مواجهه با همسالان، حل مساله، ارتباط اجتماعی را یاد می گیرند.
- به کودکان خصوصا اگر زیر سه سال هستند، پیشنهاد بازی دهید. اجازه ندهید برای زمان طولانی بیکار بمانند. خودتان هم همبازی کودکان شوید.
- در مهمانی‌ها می توانید با سایر مادران تقسیم کار کنید. هر نیم ساعت یک مادر مسئول بازی با بچه‌ها باشد. اگر درگیری بین کودکان اتفاق افتاد، فرزندتان را در آغوش بگیرید، وقتی آرام شد، با او وارد مکالمه شوید. مثلا اگر دو کودک با هم سر یک توپ دعوایشان شد، مساله را برای هر دو کودک توصیف کنید. مثلا: «می خواستین با این توپه بازی کنید دو تاتون؟» بعد از توصیف مساله، راهکار ارائه دهید. “من یه بازی بلدم که سه تایی مون با یه توپ بازی کنیم”
- مترجم احساس کودک باشید. مثلا اگر کودک شما پدرش را زد. احساسش را برای او بازگو کنید. «عه شما می خواستی به بابایی بگی که خیلی دوسش داری، می تونی اینجوری نازش کنی».
کودکان دنیای ساده و بی آلایشی دارند. پیچیدگی دنیای ماست که درک آنها را برایمان با مشکل کرده است.
چالشی که در این سن با آن مواجه هستید، از شیر گرفتن و در مرحله ی بعدی، از پوشک گرفتن است.
از شیر گرفتن کودک، اولین قدم برای استقلال!
اگر بخواهید فرزندتان را از شیر بگیرید، با یک جستجوی ساده در گوگل، ده‌ها راهکار برای از شیر گرفتن کودک پیدا می‌کنید.
اما مهم‌ترین نکته این است که آسیبی به خودتان یا نوزادتان وارد نشود. چرا؟ چون شیر مادر، علاوه بر تامین نیاز غذای کودک، یکی از نیازهای روحی کودکتان را تامین می‌کند. وقتی مادر می‌خواهد به کودک شیر بدهد، او را در آغوش می‌گیرد. با در آغوش‌کشیدن حس امنیت را به نوزادتان منتقل می‌کنید. کودک با شنیدن صدای قلب مادر احساس آرامش می‌کند و ارتباط چشمی که بین کودک و مادر به وجود می‌آید. همین رابطۀ عاطفی بین مادر و نوزاد را محکم‌تر می‌کند.
با وجود همۀ این تاثیرات، روزی می‌رسد که این وابستگی باید قطع شود و ادامۀ آن نه تنها تاثیری ندارد بلکه مخرب هم هست.
در واقع از شیر گرفتن، اولین بحران اصلی است که شما و نوزادتان با آن مواجه می‌شوید. غذای اصلی کودک تا شش ماهگی شیر مادر است. بعد از آن، تا یک سالگی غذای کمکی به وعده‌های کودک اضافه می‌شود. و از حدود یک سالگی کودک می‌تواند از غذای سفره هم بخورد.
مادر چه زمانی می‌تواند مراحل از شیر گرفتن کودک را شروع کند؟
خداوند می‌فرمایند: «و الوالداتِ یُرضِعنَ اَلادَهُنَّ حولَینِ کامِلَین ارادَ اَن یُتِّمَ الرَّضاعَهِ»
خداوند در آیه 233 سوره بقره، مدت زمان شیر دادن کودک را 2 سال بیان می‌کند. ممکن است بعضی از مادرها به خاطر مشکلاتی مثل بارداری دوم، وضعیت جسمانی، بیماری کودک و … مجبور باشند کودک را زودتر از شیر بگیرند. این کار حتما باید با مشورت پزشک صورت پذیرد. اما در اینجا احتمالات را کنار می‌گذاریم و روند طبیعی کودک را در نظر می‌گیریم. شما بهتر است روند از شیر گرفتن را تدریجی پیش ببرید. مثلا می‌توانید از حدود 22 ماهگی (دو سال قمری) شروع کنید.
برای از شیر گرفتن چه کار کنم؟
همان طور که گفتیم، روند از شیر گرفتن را باید تدریجی اجرا کنید. بهتر است از همان حدود 22 ماهگی، شیر روز را کم کنید. آب میوه و شیر گاو را جایگزین شیر مادر کنید. می‌توانید کودک را درگیر فعالیت آب میوه گرفتن کنید. بگذارید با میوه‌ها و پوست میوه بازی کند و به اصطلاح سرگرم بشود. فعالیت‌های جذاب برای این مدت در نظر بگیرید. بازی‌هایی که دوست دارد: مثل رنگ بازی، آرد بازی، شن بازی و خلاصه کاری کنید که به او خوش بگذرد. با کودکتان هم بازی شوید. برای ایده‌های فعالیت‌ها، می توانید کتاب الکترونیک 20 بازی دست ورزی را بخوانید. این مدت او را بیشتر در آغوش بگیرید. شب‌ها فرزندتان را کنار خودتان بخوابانید. نگذارید فکر کند دارد شما را از دست می‌دهد.
حتی مواقعی که می‌خواهید، به نوزادتان آب میوه و مایعات و… بدهید، بغلش کنید. بعد خوراکی را بهش بدهید. سعی کنید محبت‌تان را بیشتر نشان بدهید.
وقتی می‌خواهید شیر شبش را کم کنید، با یک کار نمایشی، این مفهوم را برایش توضیح بدهید. یک لیوان، شیشه، یا لیوان نی‌دار یا هر چیز جذابی که به ذهنتان می‌رسد از طرف عضوی که با آن شیر می‌دهید، به نوزادتان معرفی کنید. از زبان سینه‌تان با کودک صحبت کنید و آن لیوان را بهش هدیه بدهید. بگویید: «از این به بعد اگر خواستی شیر بخوری، می‌توانی از لیوان استفاده کنی. این لیوان دوست من است و به تو خوراکی‌های خوشمزه و رنگی می‌دهد. ولی هر وقت بخواهی چیزی بخوری، می‌توانی نزدیک من بیای، تو بغل مامان و خوراکی‌هایت را بخوری. من همیشه دوست تو می‌مونم ولی یه دوست خیلی خوب هم بهت هدیه می‌دهم.»
چند یادآوری مهم:
- در تمامی مراحل به خدا توکل کنید. صبوری کنید و از ائمه کمک بگیرید تا این مرحله را هم بتوانید به خوبی پشت سر بگذارید.
- لطفاً زمان از پوشک گرفتن و جدا کردن محل خواب کودک را هم‌زمان با از شیر گرفتن انجام ندهید.
- ممکن است بعد از از شیر گرفتن، نوزادتان بخواهد به سینۀ شما دست بزند. او را از این کار منع نکنید. سعی کنید با پیشنهادهای جذاب، حواسش را پرت کنید. بعد از مدتی این کار از سرش میوفتد.
از پوشک گرفتن؛ دومین بحران زندگی کودک
فرزندتان چند سال دارد؟ یک سال دارد؟ دو سال یا بیشتر؟ او را از پوشک گرفته‌اید؟
اگر فرزندتان سه سال و یا کمتر دارد، حتما این سوالات را مطرح می‌کنید: «چه سنی از پوشک بگیرمش؟» یا «چه مراحلی برای از پوشک گرفتن انجام بدم؟»
اگر یک فرزند داشته باشید، سوال بیشتری دارید؛ اما برای فرزند دوم یا سوم ممکن است به دنبال بهترین راه هستید.
هر مادری با مساله از پوشک گرفتن در زندگی خود مواجه می‌شود. از پوشک گرفتن و استقلال کودک در دستشویی رفتن، یکی از بحران‌های زندگی کودکان است که باید با آن با صبوری برخورد کنیم.
برای قدم اول در این کار، شما باید شرایط کودک خود را بسنجید. مطمئن شوید که آیا کودک آمادگی لازم را برای از پوشک گرفتن دارد یا خیر؟
بهترین زمان از پوشک گرفتن، چه سنی است؟
روانشناسان حوزه کودک، حدود سه سالگی را شروعی برای فرایند از پوشک گرفتن می‌دانند. اگر می‌گوییم حدود سه سالگی، به این دلیل است که کودکان با هم تفاوت دارند. برای همۀ کودکان نمی‌توان یک سن مشخص تجویز کرد. کودک در این سن توانایی نگه داشتن ادرار را پیدا می‌کند. رشد عقلی در این سن بیشتر شده، و زمانی هم از بحران اول زندگی کودک یعنی از شیر گرفتن گذشته است.
راهکارهای از پوشک گرفتن کدام است؟
مادر با شناختی که از فرزند خود دارد می‌تواند بهترین تصمیم را برای کودک بگیرد.
1. بهتر است فصل گرما را برای این کار انتخاب کنید.
2. زمانی را انتخاب کنید که برای مدت زیادی در خانه هستید و قصد مهمانی‌های زیاد و یا مسافرت را ندارید.
3. همراه کودک به خرید بروید و لگن‌های آموزشی مخصوص این کار را با حضور خود کودک تهیه کنید.
4. همراه کودک خود به خرید بروید و لباس زیر بخرید. به او قدرت انتخاب دهید و اجازه دهید خودش رنگ و مدل لباس را انتخاب کند.
5. از ابزار قصه و نمایش استفاده کنید. مثلا می‌توانید با مقوا یک پوشک و یک لباس زیر بسازید و با آنها نمایش بدهید. از کودک بخواهید یکی را انتخاب کند.
6. با کمک خود کودک فضای سرویس بهداشتی را جذاب کنید. چسباندن استیکرهای مختلف، رنگ کردن دیوار با رنگ انگشتی می‌تواند به جذاب‌کردن کمک کند.
7. از فرزندتان جلوی پدرش تعریف کنید و کارش را بزرگ جلوه دهید.
8. اگر فرزندتان نتوانست خودش را نگه دارد، به هیچ وجه دعوایش نکنید. با مهربانی با او برخورد کنید. برخورد تند، می تواند لجبازی کودک را در این زمینه تقویت کند.
چند یادآوری مهم
- کودک احتمالاً در فرایند پوشک گرفتن خطا می‌کند. نوع برخورد شما به عنوان مادر در مواجهه با این مساله، می‌تواند این خطا را کاهش و یا افزایش دهد.
- صبر و حوصلۀ شما، مهم‌ترین مسئله در این فرایند است.
- ممکن است این روند یک هفته تا یک ماه طول بکشد. اصلا عجله نکنید و کودک خود را با دیگران و حتی فرزند قبلی خود مقایسه نکنید.
- بعضی از بچه‌ها مرحلۀ برگشت به پوشک دارند. با راهکارهای این پنجره می‌توانید از این امر جلوگیری کنید.
درآینده ریشه بعضی کنجکاوی‌های غیر طبیعی جنسی کودک، می‌تواند در پیش‌گرفتن روش‌های غلط از پوشک گرفتن باشد. اگر سوالاتی در مورد تربیت جنسی کودک دارید، کارگاه مجازی تربیت جنسی می‌تواند راهنمای مفیدی برای شما باشد.
جدا کردن محل خواب دومین بحرانی است که کودکتان با آن مواجه خواهد شد. می‌توانید در مقالۀ بهترین سن جدا کردن محل خواب این موضوع را بخوانید.
بهترین سن جدا کردن محل خواب کودک، چه سنی است؟
یکی از مهم‌ترین مسائل تربیتی کودکان، سن جدا کردن محل خواب از مادر و مستقل شدنش هنگام خوابیدن است. نظرات متفاوتی بین روانشناسان و کارشناسان تربیتی در این زمینه وجود دارد. بعضی‌ها بر این عقیده هستند که کودک باید از شش ماهگی جدا شود تا در آینده عادت نکند؛ اما بهترین سن برای جدا کردن محل خواب کودک، حدود چهارسالگی است.
شما می‌توانید راهکارهای استقلال کودک را در کارگاه مجازی استقلال کودک ببینید.
دلیل اول؛ بحران هایی که کودک با آن روبه رو می شود:
بحران اول، از شیر گرفتن است که کودک بین 22 تا 24 ماهگی یعنی حدود دو سالگی با آن رو‌به‌رو خواهد شد.
بحران دوم از پوشک گرفتن کودکان است؛ که حدود سه سالگی زمانش است.
آخرین بحران، مسالۀ مستقل شدن در خوابیدن است.
کودک توانایی مدیریت این بحران‌ها را باهم ندارد. باید هرکدام را به موقع و تدریجی انجام داد.
دلیل دوم؛ درک کودک از مفهوم اجازه گرفتن چیست؟
خدا می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لِیَسْتَأْذِنْکُمُ الَّذینَ … وَ اللَّهُ عَلیمٌ حَکیمٌ»
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، باید کسانی که برده ملکی شمااند و کسانی از شما که به حد بلوغ نرسیده‌اند (هنگام ورود به مسکن شخصی شما) سه بار (در سه وقت) اجازه بگیرند (و سر زده وارد نشوند)، قبل از نماز صبح و هنگام ظهر که لباس های خود را وا می‌نهید و پس از نماز عشا که (این اوقات) سه وقت خلوت شماست. گذشته از این (سه وقت) بر شما و بر آنها گناهی نیست (که بدون اجازه وارد شوند؛ زیرا) آنها پیوسته به دور شما می‌چرخند (یا شما با یکدیگر کار و رفت‌و‌آمد دارید و طلبیدن اذن مشکل است). این گونه خداوند آیات را برای شما بیان می‌کند. و خداوند دانا و مصلحت‌دان است.
و چون کودکان شما به حد بلوغ رسیدند پس باید (در تمام اوقات وارد شدن) اجازه بخواهند چنان که کسانی که قبل از آنها (به سن بلوغ رسیده) بودند اجازه می‌خواستند.
خداوند در آیات 58 و 59 سوره ی نور، توصیه می‌کند که فرزندان در زمان‌های خاصی به هنگام ورود به اتاق والدین از آنها اجازه بگیرند.
می توانید در مورد اجازه گرفتن کودک از پدر و مادر، بیشتر بخوانید.
دلیل سوم؛ مراحل خواب کودک
روانشناسان می‌گویند خواب كودك دو مرحله دارد: مرحله سبک و عميق. در مرحله سبک، چشم حركت REM دارد و نيمه بسته است. بدن پيچ و تاب می‌خورد و حركات تنفسی كودک نامنظم است. در مرحله عميق، بدن آرام و تنفس، منظم است و دست‌ها و پاها در دو طرف بدن رها می‌شود.
80 درصد خواب كودكان سبک است و تا 3 سالگی 80 درصد خواب عميق می‌شود. اين پديده از الطاف اللهی است تا كودک درخواب سبک بتواند در برابر سرما، گرسنگی، گرفتگی بينی و قطع تنفس عكس العمل نشان دهد.
كوكان، دائم از مرحله خواب سبک به عميق و برعكس در حال تغييرند. اين تغيير دائم دفعات بيداری و نتيجه دفعات زمان آسيب پذيری را بيشتر می‌كند.
وجود مادر کنار کودک، می‌تواند خواب سبک را به خواب عمیق همراه نوازش و لالایی تبدیل کند. در صورت عدم حضور مادر، انتقال به راحتی انجام نمی‌شود و كودک گریه می‌کند.
می‌توانید در مورد خواب و مراحل آن از نظر علمی، این مقاله را مطالعه کنید.
دلیل چهارم: پاسخ گویی به نیاز کودک
کودک منبع پاسخ‌گویی نیازهایش را اول مادر و در درجۀ بعدی، پدر می‌داند. از طرف دیگر نیازهای زیستی و روانی کودک باید برطرف شود. وقتی کودک هنگام شب تنهایی به اتاقش برود تا بخوابد، همین که مادرش با تاخیر برسد، استرس و اضطراب می‌گیرد. سن اضطراب جدایی کودک بین شش ماهگی تا حدود سه سالگی است و جدایی هنگام خواب می‌تواند این مشکلات را بیشتر کند.
مگر حدیث نداریم که کودک باید جدا خوابانده شود؟
پیامبر اکرم (صلی‌الله) فرموده‌اند: «سوگند به کسی که جانم در دست اوست؛ اگر کسی با همسرش درآمیزد و در اتاق کودکی بیدار باشد که آنان را ببیند و سخن گفتن و صدای نفس‌شان را بشنود، هرگز رستگار نمی‌شود. اگر پسر باشد، مردی زناکار و اگر دختر باشد، زنی زناکار می‌شود.»
در روایات زیادی، تاکیده شده کودک از هر عمل جنسی دور باشد. این به معنی جدا کردن محل خواب نیست. پدر و مادر با تغییر موقعیت خود می‌توانند روابط خود را داشته باشند و موقع خواب کنار کودک باشند.
راهکار جداکردن محل خواب کودک کدام است؟
- اتاق را برای کودکتان جذاب کنید. انتخاب رنگ و مدل تخت را برعهدۀ کودک بگذارید.
- اجازه دهید کودک تخت یا محل خوابش را خودش انتخاب کند.
- می‌توانید همراه کودک به بازار بروید، پارچه بخرید و با همکاری فرزندتان ملحفه و روبالشتی بدوزید.
- چراغ کوچکی را در اتاق هنگام خواب، روشن بگذارید.
- در شب‌های اول کنارش باشید. کتاب و قصه بخوانید. فقط به کودکتان گوشزد کنید که زمانیکه خوابش ببرد، شما به تخت خودتان می‌روید.
- در بعضی از شب‌ها همگی باهم در هال بخوابید.
بحث‌های مفصل‌تر در مورد استقلال کودک را می‌توانید در مقالۀ استقلال کودک و عدم وابستگی مطالعه کنید.
استقلال کودک و سوالاتی که ممکن است برای شما پیش بیاید:
استقلال کودک در نگاه اول خوب است اما مساله این است که در چه سنی و چه توقعی از کودک داشته باشیم.
- مثلا آیا کودک دو ساله می تواند خودش غذا بخورد؟
- آیا کودک چهار ساله می تواند خودش لباس هایش را بپوشد؟
- آیا کودک شش ساله می تواند خودش به دستشویی برود؟
شما به عنوان والد یا مربی باید نگاه خود را به استقلال تعیین کنید. مادری هستید که معتقد هستید کودک باید در تمام کارها مستقل باشد و یا همه ی کارها را برای فرزندتان انجام می دهید؟
در هر دو صورت باید نگاه تان را به مسئلۀ استقلال تغیر دهید. اگر جزو گروه اول هستید، باید این را بدانید که شما هم به عنوان فردی سی و چند ساله هنوز در تمام امورتان مستقل نیستید، پس کودک پنج ساله ی شما هم نمی تواند در همۀ کارهایش مستقل باشد. پس توقع خودتان را پایین بیاورید.
اگر جزو گروه دوم هستید، باید بدانید که از سر دلسوزی و نا آگاهی، بیشترین ظلم را در حق کودکتان انجام می‌دهید. کودک در هفت سال اول است که می تواند با تجربه کردن و آزمون و خطا، برخی کارها را انجام می دهد و توانایی انجام کارها را به دست آورد.
در این نوشته سعی داریم حدود استقلال و راه‌هایی برای مستقل شدن کودک را بیان کنیم.
استقلال از چه سنی شکل می گیرد؟
در قدم اول خوب است لیستی از کارهایی که برای فرزندتان انجام می دهید را بنویسید. به عنوان مثال:
از خواب بیدارش می کنم.
برایش لقمه می گیرم.
لباسش را تنش می کنم.
بند کفش هایش را می بندم.
و …
بسته به سن کودک شما، می تواند این لیست کوتاه‌تر یا بلند باشد. حال باید هر کاری که انجام می دهید را با سن کودک خود و توانایی که دارد بسنجید. مثلا کودک چهارساله می‌تواند خودش غذا بخورد، پس با کمی کمک از سوی شما، می توانید این کار را برعهده ی خودش بگذارید.
برای استقلال نمی توان یک سن تعیین کرد. مثلا بگوییم از سن چهار سالگی دیگر کودک کاملا باید مستقل باشد. بلکه در هر سنی می‌تواند در یکی از زمینه‌ها مستقل باشد.
ریشۀ وابستگی‌های غیر عادی کودکان در چیست؟
دلایل زیادی می تواند باعث بروز وابستگی باشد. اما احساسات والدین و محبت افراطی به کودک، عدم صبر و حوصله والدین برای انجام کارها توسط کودک، آرامش و راحتی بیشتر خودمان می تواند از عواملی باشد که کودک نتواند مستقل باشد.
راهکارهای مستقل کردن کودک چیست؟
- تا می توانید به کودک خود قدرت اننخاب دهید. در انتخاب لباس، پارکی که می خواهید بروید، کتابی که می خواهید بخوانید و … . کودک با انتخاب کردن توانایی تصمیم گیری پیدا می کند. وقتی در کودکی در مورد چیزهای کوچک تصمیم گیری کند، در بزرگسالی می‌تواند در این زمینه مستقل باشد.
- اجازه دهید کودک آزمون و خطا کند. معمولا کودکان در انجام کارهایشان بسیار آهسته عمل می کنند. مثلا زمان بیشتری طول می‌کشد غذا بخورند یا اگر بخواهند لباس بپوشند، زمان زیادی را صرف می کنند. در این مواقع باید با صبوری با کودک برخورد کنید و اجازه دهید با آزمون و خطا و تلاش خودش به نتیجه برسد.
- در پاسخ دادن به سوالات او عجله نکنید. مثلا وقتی در مورد یک حیوان سوال می کند سریع پاسخ ندهید او را تشویق کنید تا خودش پاسخ سوال را پیدا کند. مثلا با دادن یک کتاب به او فرصت جستجو و اکتشاف را به او بدهید.
تفاوت دختر و پسر در مستقل شدن چیست؟
در زمینۀ استقلال در سنین زیر هفت، تفاوت زیادی بین دختر و پسر وجود ندارد. این تفاوت در هفت سال دوم بیشتر شکل می گیرد چرا که جامعه توقعات متفاوتی از دختر و پسر دارند.
اگر کودک دوست داشته باشد برخی کارها را برایش انجام دهیم، چه رفتاری باید انجام دهیم؟
اول از همه باید بررسی کنیم که دلیل این علاقه و درخواست چیست. اگر مواردی بود که در بالا عنوان شد در صدد رفع آن بربیاییم.
باید این نکته را در نظر داشت که گاهی هم کودک به عنوان جلب توجه و گاها بهانه‌گیری‌هایی مثل گرسنگی، خواب و … این چنین درخواست‌هایی می‌کند.
در این موارد بهتر است احساس کودک را درک کنید و کار را برایش انجام دهید. اما کمی بعد کار را به او واگذار کنید. مثلا در مورد غذا خوردن، بگویید: «من چند لقمه به شما می‌دهم تا موتور شما روشن شود. یا یک قاشق من می دهم یک قاشق شما بخور.»
می‌توانید برای آشنایی بیشتر با راهکارهای استقلال برای کودکان، کارگاه مجازی استقلال کودک را مشاهده کنید.
و در پایان به یاد داشته باشید مستقل شدن کودک، یک روند تدریجی است. مخصوصا اگر تغییر رویه داده باشد. کودک یک شبه مستقل نخواهد شد. صبوری شما در این روند بسیار موثر است.
مدرسه ی مطلوب چه ویژگی هایی دارد؟
مدرسه مطلوب
وقتی نام مدرسه می آید، اولین چیزی که به ذهنتان می رسد چیست؟ جایی پر از کلاس هایی که یک تخته ی سیاه به دیوار آن چسبیده است و تعدادی میز رو به رو ی تخته چیده شده و جایگاه معلم رو به نیمکت هاست. تصویری که شاید نود درصد ما از مدرسه داریم چرا که خودمان هم در این فضا درس خواندیم. اما آیا مدارسی که ما در آن بهترین سال های کودکی مان را در آن گذراندیم و بعضا فرزندانمان هم در همین محیط درس می خوانند، مدرسه ی مطلوب است؟
برای ترسیم بهتر مدرسه ی مطلوب، در ابتدا ویژگی های یک مدرسه ی سنتی را بیان می کنیم. همان طور که در مطلب قبلی، مهد کودک مطلوب عنوان کردیم، سه ملاک مهم برای ارزیابی یک مجموعه ی آموزشی وجود دارد:
ملاک های ارزیابی یک مدرسه ی کدام اند؟
1. مربی یا معلم
در مدل سنتی، معلم محور کلاس است. یعنی در تفکر، برنامه ریزی و اجرا محور است. ویژگی دوم، سلطان بودن است. به این معنی که همیشه او تصمیم گیرنده و فرمان دهنده است.
و یک سیر ثابت در روند آموزشی اش دارد. در محتوا، روش آموزشی و در برخورد با بچه ها تغییری نمی کند.
چنین معلمی نمی تواند معلم مطلوب باشد.
2. برنامه و محتوای آموزشی
برنامه ی آموزشی کاملا از پیش تعین شده، و برای همه ی دانش آموزان یکسان است. این برنامه با توجه به شرایط محیطی و فرهنگی تغییر نمی کند و تک بعدی است. روش ارائه ی این برنامه ها، سخنرانی محور است و با شیوه هایی مثل جایزه و تنبیه، دانش آموزان را به یادگیری ترغیب می کنند.
3. معماری فضا و محیط آموزشی
محیط های کلاسی، کوچک و بسته است. حیاط های کوچک، راه رو های بلند که در دو طرف آن کلاس هایی وجود دارد. ساختمان مدرسه جوری طراحی می شود که بتوان دانش آموزان را از هر سمت، کنترل کرد.
مدرسه ارتباطی با طبیعت ندارد. درخت، گیاهان، حیوانات نقشی در مدرسه ندارند.
حال کودکی که در این مدرسه است، چه می شود؟
کودکی مصرف کننده که در حال انباشت اطلاعات است. منفعل است و نمی تواند خودش تولیدی داشته باشد. غیر تعاملی است چرا که مدام باید بنشیند و صحبت نکند تا حواس کسی پرت نشود. غیر خلاق است و نمی تواند متفاوت فکر کند و متفاوت عمل کند.
حال همین ملاک ها را در مورد یک مدرسه ی مطلوب بررسی می کنیم:
1. مربی یا معلم
مربی در درجه ی اول، همراه است یعنی کنار بچه ها قرار دارد. همراه با آن ها برنامه ریزی و اجرا می کند. ویژگی دوم تسهیلگر بودن است. به این معنی که به بچه ها فرصت می دهد خودشان مسائلشان را کشف کنند و راه چاره را بیابند و او در این مسیر بستر ساز است. منعطف بودن یکی دیگر از ملاک های مربی مطلوب است. بنا به شرایط هر بچه و موقعیت های مختلفی که پیش می آید برنامه را تغییر می دهد.
2. برنامه و محتوای آموزشی
محتوای آموزشی چند بعدی است یعنی در طراحی آن ابعاد مختلف شخصیت کودک در نظر گرفته می شود. این محتوا معمولا از ترکیب چند درس تشکیل شده یعنی یک درس ریاضی نداریم. ترکیبی از ریاضی، فارسی و علوم در قالب یک پروژه مثلا آشپزی ارائه می شود. روش های ارائه ی محتوا متنوع است. در قالب گفتگو، آزمایش، پروژه و … . علایق هر کودک در برنامه ریزی در نظر گرفته می شود.
در مجموعه کارگاه های کتاب درسی چمرانی، سعی شده برنامه و محتوای آموزشی ادبستان شهید چمران برای شما ارائه شود.
3. معماری فضا و محیط آموزشی
در مدرسه مطلوب، حیاط و ارتباط با طبیعت، جزء جدا نشدنی فضای آموزشی است. طراحی مدل کلاس ها انعطاف پذیر است که بنا به فراخور برنامه، چیدمان آن را تغییر دهند.
کودک باید در مدرسه احساس راحتی داشته باشد، نه جایی که مجبور است ساعتی را در آنجا بگذراند.
کودکی که در این مدرسه است، چه می شود؟
دانش آموز این مدرسه، یک جست و جو گر است زیرا اطلاعات زیادی از معلم به دست نمی آورد، اما راه به دست آوردن اطلاعات را یاد می گیرند، راه جست و جو گری و اکتشاف.
یک کودک تولید کننده در کلاس کاملا نقش فعال دارند و خود را مسئول آموختن می داند ، نه معلم.
او به مرور با کارگروهی، طوفان فکر و … شخصیت تعاملی پیدا می کند. که این تعاملی بودن منجر به یادگیری عمیق می شود. ویژگی دیگر، خلاق بودن دانش آموز است. هر کسی راه خودش را برای رسیدن به جواب طی می کند.
نقش خانواده در مدرسه ی مطلوب چیست؟
تفکری وجود دارد که خانواده وقتی کودک خود را در یک مدرسه ثبت نام کرد، تمام بار تربیت را بر عهده ی می گذارد و خود را از میدان تربیت بیرون بکشد. و بعضی ها هم برعکس این نظر را دارند و عقیده دارند خانواده به تنهایی می تواند از پس تربیت کودک بربیاید.
اگر کمی واقع نگر باشیم، می بینیم که هم خانواده و هم مدرسه در تربیت کودک موثر هستند و نمی توان تاثیر هیچ کدام را انکار کرد.
حال مدرسه ی مطلوب، مدرسه ایست که خانواده را در روند مدرسه درگیر کند. تعامل مداوم خانواده و مدرسه هر دو را به یک ادبیات مشترک در تربیت می رساند و همین کار تربیت را راحت می کند.
حضور مادران در مدرسه و انجام بخشی از کارها، برگزاری اردو های خانوادگی، استفاده از مهارت و تخصص پدران در انجام امور مدرسه می تواند این تعامل را ایجاد کند.
مدرسه ی مطلوب جایی نیست که صرفا جلسات یک طرفه تربیتی برگزار شود. جایی است که خانواده در مدرسه حضور دارد و بخشی از کارها را بر عهده دارد.
آیا دانش آموزان مدرسه ی مطلوب از نظر علمی پایین تر از سایر دانش آموزان هستند؟
یکی از اهداف مدرسه ی مطلوب، پرورش کودک در کنار آموزش است. یعنی بعد پرورش قدری پر رنگ تر است و معتقد است آموزش هم با پر رنگ شدن همین پرورش معنی پیدا می کند. اما با این حال آموزش را در سطح کتاب های درسی در برنامه ریزی خود در نظر می گیرد.و این آموزش همراه با طراحی برنامه ی درسی مطلوب، یادگیری را عمیق تر می کند.
فعالیت های دینی در مدرسه ی مطلوب چگونه است؟
با توجه به سن تکلیف دختران در هفت سال دوم، برنامه ها در مدرسه ی دخترانه و پسرانه مختلف است. اما اصلی که باید رعایت شود این است که دانش آموز از همان هفت سالگی در فضای دینی قرار گیرد. برگزاری نماز جماعت، برگزاری هیئت ها کودک با مشارکت خود بچه ها، پخش نذری ، برگزاری جشن ها به سبک کودکانه در اعیاد، و گفتگو هایی در این مورد از برنامه های دینی می تواند باشد.
تمامی برنامه ها بدون اجبار و با انتخاب کودک باید صورت بگیرد.
برای آشنایی بیشتر با تربیت دینی، می توانید کارگاه مجازی تربیت دینی را مشاهده کنید.
مدیر و مربیان چگونه انتخاب می شوند؟
فضای ترسیم شده از مدرسه ی مطلوب با مدارس سنتی متفاوت است پس مربیانی که تجربه ی کمتری داشته اند در پذیرش و اجرای این مدل موفق تر هستند. حتما نیازی نیست رشته ها روانشناسی و یا علوم تربیتی خوانده باشند، بیشتر به توانایی او در ارتباط با کودک و صبر و حوصله مربی بستگی دارد.
یکی از مدارسی که در سال های اخیر توانسته بود، این مدرسه ی مطلوب را ایجاد کند، مدرسه ی حکمت است. که متاسفانه تعطیل شد.
امیدواریم توانسته باشیم گوشه ای از یک مدرسه ی مطلوب را به تصویر کشیده باشیم و کمکی کرده باشیم در گسترش مدارس مطلوب در سرتاسر ایران عزیزمان.