پسرِ سه ساله‌ام خیلی عصبی است. همه چیز را پرت می‌کند. چطور می‌توانم به او کمک کنم؟
با دختر چهارساله‌ام که همیشه نق می‌زند، چگونه باید برخورد کنم؟
دخترم خیلی لجبازی می‌کند، چگونه این رفتار او را کنترل کنم؟
نویسنده: مهدیه ولیخانی
مقدمه
مشکلات رفتاری در کودکان موضوعی پیچیده و چالش‌برانگیز است که می‌تواند تأثیرات عمیقی بر زندگی روزمره آنها و همچنین بر روابط خانوادگی و اجتماعی‌شان داشته باشد. این مشکلات ممکن است به شکل‌های مختلفی بروز کنند، از جمله پرخاشگری، نافرمانی، بیش‌فعالی، و اضطراب. از آنجا که کودکان در حال یادگیری نحوه تعامل با دنیای اطراف خود هستند، مشکلات رفتاری می‌توانند ناشی از ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و اجتماعی باشند. محیط خانواده، سبک فرزندپروری، و تجربیات اجتماعی می‌توانند نقش بسزایی در شکل‌گیری این مشکلات ایفا کنند. برای یک کودک زیر 5 سال به ندرت تشخیص یک اختلال رفتاری جدی گذاشته می شود؛ اما شناسایی زودهنگام علائم و درک علل زمینه‌ای این رفتارها برای والدین و مربیان بسیار حیاتی است.
انواع مشکلات رفتاری کودکان
اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی (ADHD):
کودکانی که به این اختلال مبتلا هستند، معمولاً در کنترل توجه، تمرکز و کنترل رفتارهای خود مشکل دارند. این اختلال می‌تواند منجر به کاهش عملکرد تحصیلی و مشکلات اجتماعی شود.
اختلال لجبازی (ODD):
کودکان دارای این اختلال معمولاً در برابر درخواست‌ها و قوانین بزرگ‌ترها نافرمانی می‌کنند و رفتارهای خصمانه‌ای از خود نشان می‌دهند.
خشونت و پرخاشگری:
برخی از کودکان ممکن است به شکل‌های مختلفی از جمله خشونت فیزیکی یا کلامی رفتار کنند که نیاز به مداخله فوری دارد.
کمبود مهارت‌های اجتماعی:
این مشکل ممکن است شامل کناره‌گیری اجتماعی، عدم توانایی در برقراری ارتباط مؤثر با دیگران و عدم تطابق با انتظارات اجتماعی باشد.
شایع‌ترین اختلالات در کودکان این موارد است. برای اطلاع از سایر موارد می‌توانید به این لینک مراجعه کنید.
یکی از بیشترین درگیری‌های خانواده‌ها، اختلال بیش‌فعالی و لجبازی است. این دو اختلال را مفصل‌تر بررسی می‌کنیم.
مدیریت اختلال بیش‌فعالی (ADHD)
در کودکان نیازمند رویکردهای چندجانبه و متنوع است. این اختلال می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر زندگی روزمره کودک، عملکرد تحصیلی و روابط اجتماعی او داشته باشد. در ادامه به برخی از راهکارهای مؤثر برای مدیریت این اختلال اشاره می‌شود:
- دارو درمانی: پزشکان ممکن است داروهای محرک مانند ریتالین یا آدرال را تجویز کنند. این داروها می‌توانند به بهبود تمرکز و کنترل رفتار کمک کنند.
- روان درمانی: روش‌های درمانی مانند درمان شناختی رفتاری (CBT) می‌توانند به کودک کمک کنند تا افکار و رفتارهای آسیب‌زا را شناسایی و مدیریت کند.
- بهبود خواب: اطمینان از خواب کافی و ایجاد روال خواب منظم برای کودکان مبتلا به ADHD بسیار مهم است، زیرا خواب ناکافی می‌تواند علائم را تشدید کند.
اختلال لجبازی (ODD)
اختلال لجبازی و نافرمانی (ODD) یک اختلال رفتاری است که معمولاً در کودکان و نوجوانان مشاهده می‌شود و با الگوهای مکرر و پایدار رفتارهای نافرمانه، خصمانه و تحریک‌آمیز مشخص می‌شود. این اختلال بیشتر در پسران دیده می‌شود.
علائم ODD
- خلق خشمگین و تحریک‌پذیر: این کودکان به راحتی عصبانی می‌شوند و ممکن است به طرز مکرر دچار اوقات تلخی شوند.
- نافرمانی و سرپیچی: آنها به طور مکرر از قوانین و درخواست‌های بزرگ‌ترها سرپیچی می‌کنند.
- جر و بحث: تمایل به بحث کردن با بزرگ‌ترها و چالش‌برانگیزی در تعاملات اجتماعی دارند.
- کینه‌جویی: ممکن است به دنبال انتقام‌گیری از دیگران باشند یا رفتارهای آزاردهنده‌ای از خود نشان دهند.
درمان ODD
- مداخلات خانوادگی: آموزش والدین برای ایجاد یک محیط حمایتی و کاهش تنش‌ها.
- مشاوره فردی: کمک به کودک برای درک عواطف خود و یادگیری روش‌های مؤثر برای ابراز آنها.
- آموزش مهارت‌های اجتماعی: تقویت مهارت‌های ارتباطی و مدیریت خشم.
- برنامه‌های آموزشی در مدرسه: همکاری با معلمان برای مدیریت رفتارهای کودک در محیط مدرسه.
برای مطالعه راهکارهای بیشتر می‌توانید به پرس و پاسخی درباره لجبازی کودک سر بزنید.
علل مشکلات رفتاری کودکان
ریشۀ اصلی مشکلات رفتاری می‌تواند به خانواده و تجریبات منفی خلاصه شود. روابط ضعیف بین پدر و مادر، نقض در شیوۀ تربیتی توسط مادر می‌تواند از نظر روانی به کودک آسیب برساند. پدری را فرض کنید که به همسرش پرخاشگری می‌کند. کودک این را با چشم خود از اولین الگوهای زندگی‌اش می‌بیند. ناخودآگاه باعث می‌شود او هم به تقلید از پدرش، این کار را انجام دهد. تجربیات منفی هم نقش مهمی دارند. طلاق والدین می‌تواند آسیب‌های زیادی به روان کودکان وارد کند. مثل ملموس‌تر دربارۀ مدرسه است. اگر در مدرسه یکی از بچه‌ها نقش قلدر را داشته باشد و به بقیه زور بگوید همین باعث می‌شود بچه‌ها وقتیکه پیش والدین‌شان هستند، مدام لجبازی کنند. با این کار می‌خواهند به خودشان ثابت کنند که آنها هم می‌توانند حرفشان را به کرسی بنشانند.
راهکارهای حل مشکلات رفتاری
برای مدیریت و درمان مشکلات رفتاری کودکان، والدین و مربیان می‌توانند از روش‌های زیر استفاده کنند:
- ثبات در قوانین: ایجاد قوانین روشن و پایدار برای رفتارها و انتظارات کودک ضروری است. این کار به کودک کمک می‌کند تا بداند چه رفتارهایی قابل قبول است
- تقویت مثبت: تشویق و تحسین کودک برای رفتارهای مثبت می‌تواند انگیزه‌ای برای تکرار آن رفتارها باشد. این روش معمولاً مؤثرتر از تنبیه است
- ارتباط مؤثر: استفاده از زبان مناسب سن برای توضیح دلایل غیرقابل قبول بودن برخی رفتارها و گوش دادن فعال به احساسات کودک بسیار مهم است
- مدیریت خشم: آموزش مهارت‌های کنترل خشم به کودک کمک می‌کند تا بتواند به جای پرخاشگری، احساسات خود را به شکلی سازگارانه ابراز کند
- کمک حرفه‌ای: اگر مشکلات رفتاری شدید یا مداوم باشند، مشاوره با یک روانشناس کودک می‌تواند مفید باشد تا راهکارهای تخصصی‌تری ارائه شود
- آموزش والدین: والدین باید در زمینه مدیریت رفتار کودکان آموزش ببینند تا بتوانند بهترین روش‌ها را برای برخورد با مشکلات رفتاری فرزندان خود انتخاب کنند
نتیجه گیری
در نهایت، توجه به سلامت روانی کودکان و ارائه حمایت‌های لازم از سمت خانواده و مدرسه و مربیان می‌تواند به آنها کمک کند تا اختلالات رفتاری را برطرف کنند.
