در مقوله آزادی کودکان بالای هفت سال، والدین و مربی‌های عزیز سوالات زیادی پرسیدند. آزادی در 7 سال اول و 7 سال دوم دوسیاره کاملا متفاوت نیستند. هر کدام اقتضائاتی دارند که باید آنها را بشناسیم.
نویسنده: فاطمه حاجی بیگی
مقدمه
خودتان را در خانۀ دوستتان تصور کنید، حالا شما می‌خواهید غذایی را درست کنید. به اینکه چه غذایی را می‌خواهید بپزید، علم دارید؛ ولی از وسایل خانه او سر در نمی‌آورید. حالا از خانۀ دوستتان بیرون بیایید تا به کارگاه نجاری برویم. هیچ اطلاعاتی از کارگاه، وسایل و طرز استفاده از آنها نداریم. جهان کودکان زیر 7 سال دقیقا شبیه کارگاه نجاری است که چیزی از آن نمی‌داند. بچه‌ها دائما به دنبال این هستند که کنجکاوی خود را بروز دهند. بخاطر کم‌تجربگی ممکن است آسیب ببیند؛ ولی نمی‌توانیم مدام تذکر بدهیم. به جای امرونهی‌های پی‌در‌پی محیط را ایمن کنیم و حواس او را پرت کنیم. اگر به دنبال این هستید که در 7 سال اول چگونه با کودکتان تعامل داشته باشید به مقاله باغبان باشیم یا نجار مراجعه کنید.
حالا می‌خواهیم بگوییم که با آزادی و استقلال محتاطانه و دارای چارچوب بیشتری در 7 سال دوم رو به رو هستیم. البته همچنان به اهمیت آزادی کودکان می‌پردازیم. پس با ما تا انتهای مقاله همراه باشید.
چرا در 7 سال دوم خیالمان از آزادی کودکان راحت است؟
- قابلیت آموزش و یادگیری: بچه‌ها دیگر از آن عدم آینده‌گری قبل از 7 سالگی در آمده‌اند و کم کم به مرور زمان دارای منطق می‌شوند. قوه عقل آنها پرورش پیدا کرده و آمادگی بیشتری برای پذیرش آموزش دارند.
- قابلیت حفاظت از خود: نسبت به آسیب‌هایی که ممکن است آنها را تهدید کنند قدرت مقابله دارند و درک و آگاهی بیشتری پیدا کرده‌اند.
- قابلیت خود کنترلی به واسطه رشد عقل: کارکرد عقل این است که زمام امور را به دست می گیرد، اراده را رشد می‌دهد. میزان کنترل نسبت به خودشان افزایش پیدا می‌کند و کم کم شروع به تجزیه و تحلیل موضوعات می‌کنند.
مهم ترین دستاورد کودکان بالای هفت سال چیست؟
مسئولیت‌پذیری مهمترین دستاورد این اختیار است. بچه‌ها از طریق آموزش‌ها، تجربیات اجتماعی و شخصی را کسب می‌کنند یک نظام ارزشی درون آنها شکل می گیرد. در 7 سال دوم بر اساس همین تجربیاتی رفتار می‌کنند.
و حالا یکی از مهمترین نتیجه‌های همین تجربیات، مسئولیت‌پذیری است. بچه‌ها چون اختیاردارند، اشتباهاتی هم دارند و اگر درست هدایت شوند از اشتباهاتشان درس می‌گیرند. آنها متوجه می‌شوند که مسئولیت‌پذیر بوده و به دنبال جبران آن باشند. وقتی بچه‌ها اجازه تصمیم‌گیری داشته باشند، قدرت انتخاب و تحلیل موضوعات مختلف در آنها تقویت می‌شود. سوالات رایج درباره آزادی و مسئولیت‌پذیری را در اینجا بخوانید.
تفاوت آزادی‌دادن بین دیدگاه غرب و دیدگاه اسلامی
در دیدگاه غرب اجازه و اختیار تام را به انسان‌ها می‌دهند. در غرب انسان‌ها حتی اجازه مرگ خود را هم دارند و برای خودکشی نیز ارزش قائل هستند. ولی ما اجازه انتخاب می‌دهیم برای اینکه مسئولیت پذیری را در آنها تقویت کنیم. اگر به جای بچه‌ها تصمیم بگیریم و اجازه ندهیم که خطرها را حس بکنند، در 7 سال سوم و چهارم در تصمیمات بزرگ و کوچک زندگی مثل انتخاب رشته، همسر آینده و… دچار معضل می‌شوند.
مسیر بازی آزادانه در 7 سال اول و مسئولیت‌پذیری در 7 سال دوم چطور است؟
- آموزش دادن: نمی‌توانیم آموزش ندهیم و انتظار کار درست را داشته باشیم. بچه ها در این سن پذیرش بالای از جانب خانواده و مدرسه دارند. این آموزش‌ها را می‌شود در قالب گفتگو، کتاب، قصه و نصیحت انتقال داد. توصیه می‌شود که همیشه از یک نوع آموزش استفاده نکنیم. زمینه این آموزش‌ها شامل موارد زیر است:
- ایجاد شرایط آموزش (مثلاً زمانی که کودک آرام است، بیان کنیم.)
- آموزش‌ها در موقعیت و صحنه مرتبط باشد.
- ایجاد پیوند عاطفی قوی با فرزند از طریق محبت
- عادت دادن به حداقل‌ها: مثلا در تربیت دینی بچه‌ها از یک وعده نماز شروع کنیم. با خواندن هر روزه نماز مغرب یا یکی دیگر از وعده‌های نماز، کم کم به سیر تکامل این آموزش برسید. مرحله به مرحله بودن، آموزش جزئیات را راحت‌تر و سبب پذیرش سریع‌تری را رقم می‌زند.
- سهل‌گیری در نتیجه: از ابتدا توقع بهترین نتیجه را نداشته باشیم. بپذیریم که در این روند باید اشتباه کنند و این اشتباه کردن بسیار طبیعی می باشد. استمرار و تلاش بسیار اهمیت دارد.
- تعریف در محدودیت‌ها: باید محدودیت‌های مختلفی را برای آنان بگذاریم. مثلاً در بحث مدیریت مصرف رسانه ساعت بازی با گوشی و دیدن تلویزیون باید محدود شود. این محدودیت‌ها مختص 7 سال دوم می‌باشد و اجرای آن برای 7 سال اول کاملا غلط می‌باشد.
- تعریف عواقب: دیدن عواقب اشتباه بچه‌ها جزئی از تربیت این مرحله از زندگی است. همیشه عواقب را تنبیه می‌دانیم؛ در صورتی که عواقبی که بچه‌ها باید تجربه کنند، همان نتیجه طبیعی است که در پی عمل‌شان آمده است.
چطور از بروز عواقب جلوگیری کنیم؟
- عواقبی که مختل کننده است. مثل وظایفی که در خانه دارند یا تکالیف مدرسه که باید انجام دهند. انجام ندادن هر کدام از این کارها می‌تواند خللی را در روند زندگی ایجاد کند. البته همچنان باید یادمان باشد که نمی‌توانیم بجنگیم و با دعوا و بی‌احترامی کاری راجلو ببریم، فقط به طور مستمر یادآوری داشته باشیم.
- شکست‌هایی که مازاد تحمل بچه‌ها است. به یکباره یک فعالیت خیلی سخت را به آنها محول نکنیم. چرا که اگر آن مسئولیت خارج از حیطه توانایی‌های جسمی و روحی آنان باشد، خیلی زود شکست را تجربه می‌کنند و ناامید می‌شوند. این موضوع به شخصیت پادشکننده هم مرتبط است.
چگونه مسئولیت بدهیم تا از بچه‌ها سلب مسئولیت نبینیم؟
- برنامه‌ریزی
- یادآوری
- همراهی‌کردن با کودکان
- سرزنش و تحقیر ممنوع!
- قرار گذاشتن از جنس برد برد
یک تغییر نگرش:
در بعضی روایات این تعبیر آمده است که بچه‌ها در 7 سال دوم در برابر والدین عبد هستند. ولی این به این معنا نیست که با روش دیکتاتوری جلو برویم. فقط کافی است که نگاهی به رابطۀ عبد و مولای خودمان و خدایمان بیاندازیم. آیا به زور نماز می‌خوانیم و عبادت می‌کنیم؟ پس چه توقعی از فرزندان‌مان داریم؟
اگر همه چیز را با اجبار جلو ببریم، قدرت اختیاری را که خداوند به همۀ انسان‌ها داده است از فرزندمان می‌گیریم. با گفتگوی جدی و ارتباط عاطفی با آنها، ارزش‌های خود را انتقال بدهیم. اگر این فرصت طلایی 7 سال دوم را از دست بدهیم، در دوره جوانی‌شان به مشکل بر می‌خوریم. اگر می‌خواهید با حد و مرز اجبار در دین بیشتر آشنا شوید، به دوره جامع تربیت دینی مراجعه کنید.
با طی کردن این مسیر، بچه‌ها در 7 سال سوم چه ویژگی دارند؟
- مسئولیت‌پذیر هستند.
- در برابر خانواده و اجتماع احساس بی‌تفاوتی ندارند.
- با عزت نفس و خلاق هستند.
- حق‌پذیر هستند و از حق خود دفاع می‌کنند.
- افراد موثری هستند.
اقدامات لازم برای آزادی کودکان درسنین مختلف
- همراهی ما به عنوان والدین
- ایجاد بستر بازی‌های مختلف در منزل
- طبیعت‌گردی
معرفی فیلم در ارتباط با موضوع آزادی کودکان بالای هفت سال
فیلم روز بله گویی را از این پنجره می‌توانید نگاه کنید. راجع به والدینی است که مدام به فرزندان خود نه می‌گفتند و آزادی را از آنها می‌گرفتند. اما بالاخره روزی آمد که باید تصمیم می‌گرفتند که این رویه را تغییر بدهند و مسیر جدیدی را آغاز کنند. به شما معلمان و والدین عزیز از جمله مادران دغدغه‌مند توصیه می‌کنیم که دیدن آن و بهره بردن از محتوای مفیدش را از دست ندهید.
