عزت نفس یعنی چه؟ در اسلام دقیقا به چه کسی عزیز می‌گویند؟
نویسنده: رضوان زندیه
مقدمه
استادم تعریف می کرد: «بعد از انقلاب فرهنگی و بازگشایی دانشگاه‌ها، تب اسلامی سازیِ به هر شکل ممکنِ دانشگاه‌ها، خیلی‌ها را مبتلا کرده بود. مِن جمله بخشنامه‌ای که به دست ما رسید. توفنده و پرشور، جایگاه نماز جماعت را در نظام اسلامی متذکر شده بود. دست آخر هم حکم کرده بود که همۀ اساتید موظفند از این به بعد نماز ظهر و عصر را در نمازخانۀ دانشکده و اقامه کنند.»
ایشان می‌گفت: «نمازی که قبل از دیدن این بخشنامه در نمازخانه خوانده بودم، شد آخرین باری که رنگ نمازخانۀ دانشکده را دیدم.» حالا این استاد عزیز من که بود؟ یکی از سه چهرۀ شهیر انقلابی دانشکده که در اوج التهابات انقلاب، یکی از کلاس‌های دانشکده را فتح کرده بودند و تبدیل اش کرده بودند به اولین نمازخانۀ دانشکده. بعدها هم تبدیلش کردند به پاتوق بچه مسلمان‌های انقلابی دانشکده. با این اوصاف، پر واضح است که استاد عزیز من نه ضد انقلاب و ملحد بود؛ و نه مارکسیست و کمونیست. استاد عزیز من، فقط عزیز بود، همین!
حالا این عزیز، دقیقا یعنی چه؟!
خدا در قرآن در آیۀ 54 سورۀ مائده نکات زیر را دررابطه با عزت نفس و ذلت می‌فرمایند:
1. خود را ذلیل گرفتن در برابر مومنین
2. مواجۀ عزت مندانه با کافران
3. مجاهدۀ در راه خدا
4. نترسیدن از سرزنش سرزنش کنندگان
علامه مطصفوی در ریشه‌یابی عزت و ذلت می‌فرماید: ذلت عبارت است از حقارت و کوچکی در برابر او که برتری دارد. عزت هم عبارت است از تفوق و برتری داشتن نسبت به او که پست تر است. و مفاهیمی از قبیل چیرگی و غلبه و قدرت و شدت از آثار این اصل و ریشه هستند.
درتصورات من این جنس آدم‌ها، افرادی هستند که فرمان زندگی‌شان دست خودشان است و به این راحتی‌ها نمی‌شود از مسیری که در پیش گرفته‌اند منصرف یا منحرف‌شان کرد یا به کاری وادارشان نمود. نکتۀ جالبش اینجاست که این ثبات قدم و نفوذناپذیری، شان مطلق و همیشگی و همه جایی هم نیست و پایش که بیفتد اتفاقا خیلی هم اهل گذشت و فروتنی‌اند.
عزت نفس بچه‌ها را حفظ کنیم!
فقط پدر و مادر یا مربی است که می‌فهمد، مطیع و سر به راه نبودن بچۀ زیر هفت سال، چه قدر طبیعی، فطری و حتی خواستنی است! یک بچۀ خردسال در حال مواجه با عالمی بکر و جذاب است که با دیدن، لمس کردن، چشیدن، تجربه کردن می‌خواهد با این عالم نسبت برقرار کند. حالا تصور کنید که بر سر راه این تجربه کردن و آزمودن، کسی ایستاده باشد که با امر و نهی‌های بی‌پایان، این بچه را رام کند و در واقع حالی‌اش کند که «تو نمی‌فهمی!»
اولاً که بچه تا قبل از سن تمیز، حتی اگر این امر و نهی‌ها منطقی هم باشد، منطق، دلیل و خوب و بد ماجرا را نمی فهمد. ثانیا فطرت الهی بچه، وادارش می‌کند که در برابر این حرف زور مقاومت کند. اگر سعی کنیم با انواع ابزارهای تنبیه، مقاومت بچه را بشکنیم و او را رام کنیم، عملا عزت نفس بچه را له کرده‌ایم.
اما اگر هوشیار باشیم، خوب می‌فهمیم که این جنس مقاومت‌ها و سرسختی‌ها، کاملا طبیعی و ناشی از عزت نفس کودک ماست؛ چون هزاران مورد مشابه‌اش را در خودمان هم سراغ داریم. می‌فهمیم که انسان عزیز خودش و انتخابش را باور دارد. حتی به این راحتی‌ها به نیروهای بازدارنده‌ای که می‌خواهند او را از آن چه اراده کرده منع کنند، تن نمی‌دهد و مقاومت جانانه‌ای می‌کند! اکیداً توصیه می‌کنم سخنرانی استاد پناهیان با عنوان ضرورت احساس قدرت برای زندگی خوب را در همین رابطه بشنوید.
راهبرد تربیتی اسلام برای حفظ و تقویت عزت نفس در هفت سال اول و دوم چیست؟
در هفت سال اول، راهبرد تربیتی اسلام عبارت است از این که تا آنجا که جا دارد و خیلی حداکثری بچه‌ها را آزاد بگذاریم تا بچگی کنند. به عنوان والدین باید با اقسام قانون تراشی‌های من درآوردی، آزادی‌شان را حد نزنیم؛ با استقلال طلبی‌هایشان که نشانۀ رشد است همراهی کنیم و هیچ رقمه از رام و حرف گوش کن بودن فرزندمان خوش به حالمان نشود.
در هفت سال دوم که دورۀ ادب آموزی فرزند ماست، همین خط سیر به شکل دیگری حفظ می شود و آن این که در تمام دوران آموزش، والدین و مربیان دقت دارند که شان و جایگاه انتخاب‌گری کودک را مخدوش نکنند. در این مسیر نباید هویت مستقل و مسئول بچه را سرکوب کنند. علی الراس برایش تصمیم نگیرند و بدون دخالت دادن او برایش برنامه ریزی نکنند. حتی آموزش رفتارهای دینی و آداب را خیلی نرم و تدریجی و متناسب با سن، فهم کودک به پیش می‌برند تا حس کراهتی در بچه ایجاد نشود.
جناب آقای اعلایی وبیناری برگزار کردند تحت عنوان عزت نفس که در آن به طور مفصل به ریشه‌ها و راهکارهای تقویت عزت نفس در والدین و بچه‌های زیر هفت سال و بالای هفت سال پرداختند. اگر شما هم چنین دغدغه ای دارید، مطمئنم این وبینار ایده های عملیاتی و راه گشای زیادی برای شما خواهد داشت.
محصولات چمرانی مرتبط با این مقاله:
