هفت سال نوستالژی برای یک عمر زندگی با طعم دین

آماده سازی زیرساخت های تربیت دینی در کودکان زیر هفت سال

نویسنده: رضوان زندیه

نمی دانم اهل خاطره بازی هستید یا نه؟ هستید؟! چه قدر خوب! پس گفتن این جمله به شما که خاطرات قدرت فوق العاده ای در برانگیختن دارند، خیلی استدلال و برهان نمی خواهد؛ قدرت برانگیختن عواطف و احساسات، قدرت برانگیختن ترس ها، کابوس ها و دلهره ها، حتی قدرت برانگیختن عزم ها و اراده ها برای به حرکت درآمدن و دست به کاری زدن. همین قدرت شگفت انگیز است که می تواند آن ها را به ابزارهای کارآمدی در مدیریت گرایشات افراد تبدیل کند، می تواند جاذبه و دافعه ایجاد کند و باعث حب و بغض شود.
ما به عنوان والد_مربی وقتی به این باور برسیم که دین چیزی جز دوست داشتن خوبی های عالم نیست_ که معصوم علیه السلام فرمود: هل الدین الا الحب_ در تربیت دینی مان به خوش آیندها و بدآیندهای بچه ها بسیار حساس خواهیم شد و از ابزار قدرت مند نوستالژی برای ایجاد گرایش در بچه ها به ارزش ها، آداب و مناسک دینی استفاده حداکثری خواهیم کرد.

شما برای پایبند کردن بچه ها به آداب و مناسک دینی چه طرحی در ذهن دارید؟

نمی دانم دغدغه ی نماز، حجاب، مسجد و هیئت بچه ها از کی به جان شما افتاده است؟ برای خیلی از خانواده های متدین و اهل این حرف ها، این دغدغه حتی پیش از تولد بچه ها ایجاد می شود و خیلی هم درست و به جاست. مهم این است که که طرح و برنامه ای هم که برای بچه ها می ریزیم تا به وقت اش پایبند آداب و مناسک دینی باشند، درست و به جا باشد.
مثلا دخترها در نه سالگی و پسرها در پانزده سالگی مکلف می شوند و باید تا آن سن پایبند نماز و روزه و حجاب و سایر تکلیف های دینی شده باشند؛ و تکلیف دینی هم مثل سایر تکلیف ها، مشق ها و مشقت ها، تکلف و سختی دارد دیگر! برنامه ی شما برای آسان کردن این سختی ها چیست؟ تمرین و عادت دادن؟ یعنی مثلا از سه چهار سالگی، یعنی بعد از این که بچه را از پوشک گرفتید و تکلیف نجاست و طهارت اش روشن شد، با آموزش وضو استارت می زنید و بعد خرد خرد احکام و آداب نماز خواندن را به گل دخترتان آموزش می دهید و از یک وعده نماز در روز شروع می کنید و خیلی نرم و آهسته، سالی یک وعده اضافه می کنید تا در نه سالگی به پنج وعده ی کامل نماز در روز عادت کرده باشد و یک نمازخوان حرفه ای شده باشد؟
اگر خیلی وقت است که عضوی از خانواده ی بزرگ شهید چمران هستید که هیچ! ولی اگر تازه به جمع ما پیوسته اید باید عرض کنم که ما چمرانی ها با این جنس برنامه ریزی های زیادی بلندمدت، میانه ی خوبی نداریم و شروع این جنس آموزش های مستقیم، رک و پوست کنده را برای بچه های زیر هفت سال مفید که نمی دانیم هیچ، مضر و مخرب هم می دانیم.
اگر چراییِ این مخالفت ما با آموزش آداب و مناسک دینی به کودکان زیر هفت سال برایتان سوال شده، می توانید از کارگاه تربیت دینی 1 استفاده کنید؛ جناب آقای اعلایی، مدیریت مجموعه ی شهید چمران در این کارگاه مفصل آسیب های آموزش های زودهنگام مناسک دینی را توضیح داده اند و رویکرد جایگزین چمرانی را تشریح نموده اند. خلاصه اش این که در هفت سال اول به جای تمرکز روی آموزش اصول اعتقادی، اخلاقی، آداب و مناسک دینی باید روی احساسات و عواطف بچه ها برنامه ریزی کنیم و همه ی تلاش مان را متوجه این هدف نماییم که حس خوبی را نسبت به دین و دین داری در بچه ها برانگیزیم تا جاذبه ای که ایجاد می شود، بعدها بر دافعه ی سختی های تکالیف دینی غلبه کند و فرزند ما در سن تکلیف، انجام تکالیف را پس نزند.

صندوقچه ی خاطرات شما از چه جنسی است؟

نه! نه! منظورم از جنس، فلز و چوب و پلاستیک و این حرف ها نیست! هر وقت اسم نوستالژی را می شنوم بلافاصله یاد انیمیشن راتاتوئیل می افتم. منتقد خشک و بی احساس و عصاقورت داده اش، که در دوئل غذایی با موش سرآشپز قصه، قافیه را به راتاتوئیل نوستالژیک موش پزباشی باخت و همه ی زندگی اش زیر و رو شد. جنس صندوقچه ی خاطرات جناب منتقدکه مدت ها بود زیر لایه ای از فراموشی خاک می خورد، از جنس چشیدنی ها بود و طعم ها.
یا مثلا جنس صندوقچه ی خاطرات خود من بیش تر وقت ها از جنس شنیدنی هاست، از جنس موسیقی ها و تصنیف ها، از جنس صداها و لحن ها؛ از حسن اتفاق، آخرین بار همین دیروز بود که با شروع موسیقی یک ترانه، پرت شدم به 13 سال پیش، به آن بهار رویایی؛ همه ی خاطرات آن سفر فراموش نشدنی جلوی چشم ام رنگ گرفت و وسط فروشگاه جلوی چشم مردم، چشمم را پر از اشک کرد!
یادش به خیر! روزهای بعد از برگشتن از سفر، همان موقع که دلتنگی هایم شبانه روزی بود و هنوز پایم روی زمین بند نشده بود، روزی هزار بار این ترانه را گوش می دادم و اشک می ریختم؛ این ترانه شده بود ذکر یا لیتنی کنت معکِ من در فراق محبوبم که حالا فرسنگ ها از هم فاصله داشتیم. اسم اش را گذاشته بودم سلام و با هم قرار گذاشته بودیم، هر روز صبح که چشم اش به آفتاب باز می شود، به نیابت از من هر چه قدر که نفس دارد به حضرت آفتاب سلام کند. همه ی نمازهای مسجدالنبی ام را به پای اش ریخته بودم و به خیال خودم حسابی نمک گیرش کرده بودم. یکی از هزاران ستون بلند و مغرور و خوش بخت صحن مسجد النبی بود که من مثل شازده کوچولو اهلی اش کرده بودم و بدجوری به هم دل داده بودیم و در آن یک هفته ی بعد از برگشت به ایران که هنوز مجنون بودم و مثل خواب گردها بین مردم راه می رفتم ولی چیزی از زندگی شان سر در نمی آوردم، دلم زود به زود برای اش تنگ می شد و این ترانه را به عنوان زبان حال، از طرف “او” برای خودم می خواندم! رسماً شیدا شده بودم، شیدای شیدای شیدا!
خب! حالا شما از صندوقچه ی خاطرات تان بگویید؛ جنس نوستالژی هایتان چشیدنی ست یا بوییدنی یا شنیدنی؟ فرزندتان چه طور؟ معمولاً کی ها به یاد گذشته ها می افتد و برای تان خاطره تعریف می کند؟ “مامان یادته” هایش بیش تر مال سرسفره است یا موقع آب بازی در حمام و یا هنگام ورق زدن آلبوم خانوادگی؟
اگر این سوال آخر را به شک و تردید جواب دادید، هر چه سریع تر یک قلم و کاغذ بردارید و یک جای در دسترس قرار دهید و خاطره بازی ها و ذوق زدگی های نوستالژیک فرزندتان را یادداشت کنید؛ قرار است یک صندوقچه ی خاطرات برایش بسازیم و به این یادداشت ها خیلی احتیاج داریم.

فوت و فن های علاقه مند کردن کودکان به دین

فقط به عنوان آخرین مقدمه بد نیست چند نکته ی کلیدی را با هم مرور کنیم؛ شاید بدیهی به نظر برسند ولی ما آدم بزرگ ها در این دنیای غفلت انگیزناک بعضی وقت ها به مرور بدیهیات هم نیاز داریم!
1. همیشه از خودتان شروع کنید: بچه ی نمازخوان می خواهید؟ نماز اول وقت خوان باشد. بچه ی قرآن خوان می خواهید؟ برنامه ی قرائت روزانه ی قرآن تان ترک نشود. بچه ی خوش اخلاق می خواهید؟ روزی هزار بار از کوره در نروید … و قس علی هذا …
2. تا می توانید ریا کنید! قربه الی الله: رفتارهای دینی را درمعرض دید بچه ها انجام دادن، اسم اش ریا نیست؛ آموزش غیرمستقیم و عملی است که تا دل تان بخواهد ثواب هم دارد.
3. همیشه سیم ها را چک کنید که وصل باشند: اگر مراقب رابطه ی عاطفی تان با بچه ها نباشید، به زودی برای بچه ها غریبه خواهید شد و رسانایی تان را از دست خواهید داد! یعنی هر چه قدر هم که آیت الله بهجت باشید، از فضل تان چیزی نصیب بچه ها نخواهد شد. رشته ی اتصال و ارتباط ما بزرگ ترها با بچه ها محبت است و مهم ترین راهکار ابراز محبت به بچه های خردسال، هم بازی شدن با آن هاست. پا به پای بچه هایتان بچگی کنید.
بسیارخوب! حالا می توانیم با خیال راحت برویم سراغ ساخت و سازمان.

انواع نوستالژی هایی که داریم:

1. نوستالژی های شهر فرنگی:

این جنس نوستالژی ها مخصوص بچه هایی است که سبک به خاطرسپاری شان دیداری است و اطلاعات و داده هایشان را به پیوست یک تصویر در حافظه بایگانی می کنند و همان تصویر، کد بازیابی اطلاعات شان است. مثلا بچه هایی که با تغییر فصل و باز کردن چمدان لباس های فصل جدید، با دیدن یک لباس که از فلان مغازه ی خاص خریده اید، تمام خاطرات آن روز خرید را به یاد می آورند و با شور و هیجان تعریف می کنند. برای این بچه ها حتما از سفرهای زیارتی سوغاتی مورد علاقه شان را به خانه ببرید. از مشهد که برمی گردید، از حضرت آقاجان یک یادگاری چشم نواز بگیرید و به فرزندتان هدیه کنید؛ یک اسباب بازی دوست داشتنی، یک جانماز کوچولوی پر نقش و نگار، یک تسبیح رنگین کمانی یا هر چیز چشم نواز دوست داشتنی دیگری. اگر چیز بادوامی باشد که چه به تر ولی اگر هم نشد حتماً با یک عکس، این یادگاری را برای همیشه ماندگار کنید.
کلاً برای این بچه ها از صحنه های معنوی ای که در آن خوش به حال شان شده، مستندسازی تصویری کنید و آلبوم عکس هایتان را زیاد ورق بزنید؛ از سفرهای زیارتی، از حضور در محافل و مراسمات مذهبی ای که برای بچه ها جذاب بوده و دوستش داشته اند. آلبوم بازی برای این بچه ها همیشه یک بازی فوق العاده جذاب است و اگر بتوانید حین بازی، از آن ها حرف هم بکشید و به خاطره گویی وابداریدشان که دیگر نور علی نور!

2. نوستالژی های نرم و مخملی:

بچه های لمسی اولاً که خیلی محتاج و مشتاق ناز و نوازش اند و ثانیاً از طریق حس لامسه و ارتباط پوستی، خیلی خوب با اشیاء رابطه می گیرند و مواد مختلف و بافت ها را از هم تشخیص می دهند. کلاً که همه ی بچه ها مخصوصا خیلی کوچولوها عاشق بالا رفتن از سر و کول مامان و بابا موقع نمازند ولی بچه های لمسی بیش تر از سایر بچه ها کینه ی نماز را به دل خواهند گرفت، اگر مامان و بابا به خاطر این از سر و کول بالا رفتن، رو ترش کنند یا اوقات تلخی. پس ملاحظه شان را بکنید و قبل از نماز، نفس های عمیق تان را کشیده باشید که تا آخر نماز خونسردی تان حفظ شود!
این مدل بچه ها را موقع خواندن قرآن و دعا می توانید در آغوش بگیرید و کتاب را به دست شان بدهید تا با شما همراهی کنند و در حین ماجرا، ناز و نوازش و بوسه هم فراموش نشود.
یک بازی فوق العاده جذاب هم برای این بچه ها، ساخت ابزارآلات مذهبی_معنوی برای عروسک های شان است. مثل دوختن یک چادر نماز گل گلی با یک پارچه ی نرم و لطیف برای جشن نماز عروسک محبوب شان یا ساخت مهر و تسبیح گِلی برای جانماز مربوطه.
می توانید از این بچه ها بخواهید که در انواع مراسمات و مناسبت های مذهبی، کار فضاسازی خانه را به عهده بگیرند و کتیبه ها و پرچم ها و ریسه های رنگارنگ درست کنند و از آن مولودی یا روضه ی خانگی یک نوستالژی بسازند.

3. نوستالژی های صفحه گرامافونی:

این جنس بچه ها با شعر، موسیق، ریتم و صدا خیلی خوب ارتباط می گیرند. برای ساختن صندوقچه ی خاطرات آن ها سعی کنید برای مناسک و مناسبت های مذهبی، آواها و نواهای تکراریِ دوست داشتنی دست و پا کنید. مثلا یک ربنایِ همیشه ثابت برای نزدیک افطار یا یک اذان ثابت برای اوقات نماز. ایده آل اش این است که خودتان خوش صدا باشید و اذان و قرآن و ادعیه را با صوت خوش و صدای بلند در خانه بخوانید و بچه ها را هم تشویق به هم خوانی کنید. ولی حتی اگر مثل من هیچ امیدی برای موفقیت در این کار ندارید، می توانید از صوت های آماده استفاده کنید مثلا از ترتیل حنانه خانم خلفی.

برای مناسب های مذهبی از سرودهای دلخواه بچه ها استفاده کنید و اصلاً هم سعی نکنید سال به سال این سرودها را نو کنید؛ مثلا ما سال هاست که یک لوح فشرده ی ثابت را به عنوان موسیقی متن جشن عید غدیرمان استفاده می کنیم و هر وقتِ دیگری از سال هم که این لوح فشرده را بخش می کنیم، بچه ها شور عید غدیر برشان می دارد و حسابی کیف شان کوک می شود. و یا همه ی ما چمرانی ها سال هاست با نوای ” زمین ستاره بارون، لبای غنچه خندون، تو خونه ی محمد، می خواد بیاد یه مهمون” به استقبال جشن تولد حضرت مادر می رویم و پروژه ی ساخت هدیه های روز مادر را استارت می زنیم و چه قدر این نوا برای مان خاطره انگیز است!

نکته ی طلاییِ نوستالژیک این که بچه ها به خاطر شدت فطری بودن شان اهل انس اند، به محبوب ها و داشته های قدیمی شان به شدت وفادارند و نه تنها از تکرار خسته نمی شوند که تکرار را دوست هم می دارند و تکرار باعث عمق پیدا کردن و ماندگار شدن حس های خوب شان می شود، بر خلاف آدم های سطحیِ تنوع طلب، که همیشه سعی می کنند خلاء ها و دلزدگی های زندگی را با عوض کردن، جایگزین کردن و نو کردن پر کنند و نمی شود که نمی شود!
پس وقتی طرف حساب تان یک کوچولوی نازنین است، زیادی هم خلاقیت به خرج ندهید و از تکرار نترسید؛ بچه ها عاشق قصه های تکراری، شعرهای تکراری، بازی های تکراری و شادی های تکراری اند!

4. نوستالژی های مافینی با عطر سیب و دارچین:

نوستالژیک ترین لحظه ها برای بچه هایی که خاطره هاشان با طعم ها و رایحه ها خوب جوش می خورد، لحظه های نذری پزان است یا اوقات خوش دم افطار که با مامان مشغول تدارک سفره ی افطار می شوند. اگر از این جنس بچه ها در خانه دارید،حتماً در مناسبت های مذهبی برنامه ی پخت نذری را در برنامه تان داشته باشید و باز هم تاکید می کنم که سعی کنید برنامه تان ثابت و تکراری باشد، مثلاً همیشه نذری ظهر عاشورا را روی قیمه پلو ببندید؛ چه چیزی قشنگ تر از این که پیچیدن عطر قیمه ی زعفرانی با رایحه ی هل توی خانه تان، حکم السلام علی الحسین و علی علی بن الحسین و علی اولاد الحسین و علی اصحاب الحسین را داشته باشد یا الهی عظم البلای نیمه شعبان تان همیشه طعم سیب و دارچین بدهد؟!
همیشه توی جانمازتان یک شیشه عطر مخصوص داشته باشید برای مالیدن به سر و روی بچه ای که سر نماز سر وقت تان می آید و البته همیشه همراه داشتن شکلات توی مسجدها و هیئت ها، هم برای ریختن طرح دوستی با کوچولوهای حاضر در صحنه و جور کردن هم بازی برای فرزندتان یک گزینه ی استراتژیک است و هم برای شکلاتی کردن طعم مسجد و هیئت.
و بازی و بازی و بازی … در مسجد، در هیئت، در امام زاده، در مولودی، در روضه، در راهپیمایی اربعین … هر کجا … جنس صندوقچه ی خاطرات فرزندتان هر چه که هست، بدون بازی و اسباب بازی و هم بازی، بعید است چیزی دست تان را بگیرد. نوستالژی کودکانه بدون بازی، به شیرینیِ بدون قند و شکر می ماند.

کلام آخر

و کلام آخر این که وقت آدمی زاد طلاست، از همان ثانیه ی اول پا گذاشتن به این کره ی خاکی! و نباید گذاشت که به بطالت و بیهودگی بگذرد، مخصوصاً هفت سال اول زندگی که به اجماع همه ی صاحب نظران تربیتی، طلایی ترین دوره ی زندگی است. باید این هفت سال را تماماً صرف زیرسازی بنای رفیع شخصیت فرزندمان کنیم و این شالوده را پر کنیم از مهر و عطوفت و پیوند و دلبستگی، از خاطرات رنگارنگ و شوق برانگیز و هیجان آور!
می دانم که عزم تان را جزم کرده اید تا یک صندوقچه ی خاطرات رنگین کمانی برای فرزندتان بسازید تا هر وقت که درش را باز می کند، از عطر محبتی که توی خانه ی دل ش می پیچد، مست شود. پس به عنوان حسن ختام، این سخنرانی هم تقدیم شما تا موقع ساخت و ساز، دست تان پرِ پر باشد و خدای ناکرده خط نخورد! کل اش شنیدنی ست ولی به طور خاص از دقیقه ی 30 به بعدش را حتما ببینید.

زهرا مهدیان