احتمالا شما هم همیشه می‌گویید تا به حال شاگرد و فرزندم را سرزنش نکرده‌ام!
آیا جملات زیر را در زندگی‌تان به کار برده‌اید؟
«بچه‌های مردم رو نگاه کن! ببین چقدر درس می‌خونن!»
«مگه من قبلا این مبحث رو بهت یاد نداده بودم؟ چرا بلد نیستی؟»
نویسنده: فاطمه امیریان
سرزنش کردن والدین یعنی والدین به دلیل اشتباهات یا خطاهای فرزندان، آن‌ها را بازخواست و توبیخ کنند. این بازخواست کردن با کارهای مختلفی انجام می‌شود مثل: تنبیه، تحقیر، فریاد زدن، امرونهی کردن، انتقاد سخت و ویرانگر و…
دلایل سرزنش کردن فرزندان:
- اصلاح رفتار: والدین ممکن است با هدف اصلاح رفتار فرزندان خود و تربیت بهتر آن‌ها، به سرزنش روی آورند.
- عصبانیت و ناراحتی: رفتارهایی مانند بدخلقی، نافرمانی و خرابکاری از سوی فرزندان می‌تواند باعث عصبانیت و ناراحتی والدین شود و آن‌ها را به سمت سرزنش روانه کند.
- کمال‌گرایی: والدین کمال‌گرا ممکن است به دلیل انتظارات بالای خود از فرزندانشان، آن‌ها را مدام سرزنش کنند.
انواع سرزنش:
- سرزنش ملایم: مانند گفتن جملاتی مثل «این چه کاری بود کردی؟ چرا از روی بغل دستی‌ت تقلب کردی؟»
- سرزنش تند: مثل به کار بردن جملاتی مثل «همیشه از دستت عاصی‌ام، تو آبرومو بردی، دوباره باید گندکاریتو درست کنم، چرا حرف گوش نمیدی؟ به تو ام می‌گن شاگرد؟ فقط بلدی نیمکتو پر کنی»
- متلک و سرکوفت: در این حالت، والدین و مربی‌ها به دلیل عدم موفقیت بچه‌ها در انجام کاری، شروع به متلک و تکه انداختن می‌کنند.
معلم‌ها چطور شاگردان را سرزنش نکنند؟
به عنوان یک معلم، ضروری است که از سرزنش دانش آموزان خود اجتناب کنید؛ چون می‌تواند عواقب منفی مانند کاهش عزت نفس و انگیزه داشته باشد. در عوض، بر ارائه بازخورد سازنده و راهنمایی تمرکز کنید تا به دانش آموزان کمک کنید تا یاد بگیرند و پیشرفت کنند. بر تلاش و پیشرفت به جای اشتباهات تأکید کنید و محیطی حمایتی ایجاد کنید که در آن دانش آموزان احساس راحتی کنند. از استفاده از برچسب‌ها یا تعمیم‌های منفی خودداری کنید و به جای آن، بر رفتارها یا موقعیت‌های خاص تمرکز کنید. در نهایت، به یاد داشته باشید که هدف تشویق رشد و یادگیری است؛ نه تحقیر یا شرمسار کردن دانش آموزان.
عواقب سرزنش کردن
سرزنش کردن کودک می‌تواند عواقب متعددی برای او به همراه داشته باشد که در ابعاد مختلف روانی، رفتاری و اجتماعی قابل مشاهده است. برخی از این عواقب عبارتند از:
- تقویت اختلال‌های رفتاری
- احساس گناه و شرم
- بروز رفتارهای خشونت‌آمیز
- آسیب به رابطه والدین و فرزند
- بروز حسادت در کودکان
- کاهش عزت نفس و خودباوری
چطور بچه‌ها بدون سرزنش از اشتباهشان عبرت بگیرند؟
به جای سرزنش کردن کودک، می‌توانید با استفاده از راهکارهای زیر به او کمک کنید تا از اشتباهاتش درس بگیرد:
- ایجاد یک محیط امن و حمایتی: فضایی ایجاد کنید که کودک در آن احساس امنیت کند و بتواند آزادانه اشتباهات خود را بیان کند. با بیان احساسات و محبت، او را تشویق کنید تا اشتباهات خود را پنهان نکند.
- پذیرش اشتباه به عنوان فرصتی برای یادگیری: به کودک نشان دهید که اشتباهات فرصتی برای یادگیری و رشد هستند. به او بیاموزید که چگونه با دید مثبت به اشتباهات نگاه کند و از آن‌ها درس بگیرد.
- کمک به کودک برای درک دلیل اشتباه: به جای سرزنش، به کودک کمک کنید تا دلیل اشتباهش را بفهمد و از آن تجربه کسب کند. با او صحبت کنید و توضیح دهید که چگونه و چرا اشتباه کرده است.
- تمرکز بر رفتار اشتباه، نه شخصیت کودک: کودک را قضاوت نکنید و بر روی رفتار اشتباه او تمرکز کنید. به جای گفتن «تو اشتباه کردی»، بگویید «کاری که انجام دادی اشتباه بود.»
- راهنمایی به جای تنبیه: به کودک کمک کنید تا از اشتباهش درس بگیرد و راه حل برای مشکلاتش پیدا کند.
- آموزش مهارت‌های حل مسئله: به کودک کمک کنید تا خودش راه حل برای مشکلاتش پیدا کند.
- تشویق به یادگیری: به فرزند خود بفهمانید که خطاها قسمت طبیعی و جزئی از رشد و یادگیری هستند و او را تشویق کنید تا از خطاهای خود درس بگیرد.
- تقویت ذهنیت رشد: کودک را تشویق کنید که به تلاش و پیشرفت خود افتخار کند، نه فقط به نتیجه.
- همدلی با کودک: سعی کنید احساسات کودک را درک کنید و او را نوازش کنید.
- خودداری از محافظت بیش از اندازه: اجازه دهید کودک با پیامدهای طبیعی اشتباهاتش روبرو شود.
- صبوری و شکیبایی
جمع بندی
سرزنش مداوم فرزندان توسط والدین و مربی‌ها، به ویژه در حضور جمع، می‌تواند به باورهای منفی در ناخودآگاه کودک نفوذ کرده و احساس بی‌کفایتی را در او تقویت کند. این رفتار مخرب، عزت نفس کودک را کاهش می‌دهد. به همین خاطر کارگاه عزت نفس را برای شما والدین و مربی‌های عزیز تهیه کرده‌ایم تا کمتر شاهد فرزندانی با عزت نفس پایین باشیم. این کارگاه را می‌تواند از کاچی (کارگاه‌های چمرانی) تهیه کنید. همچنین برای جلوگیری از این آسیب‌ها، ایجاد محیطی امن و حمایتی، تمرکز بر رفتار اشتباه به جای شخصیت کودک، و تشویق به یادگیری از اشتباهات توصیه می‌شود. والدین باید از تحقیر و مقایسه فرزندان خود پرهیز کرده و با همدلی و مهربانی، آن‌ها را در مسیر رشد و مسئولیت‌پذیری هدایت کنند.
