پرسش و پاسخ هایی در رابطه با آزادی کودکان

حد و مرز آزادی کودکان

ما معتقدیم کودک باید در هفت سال اول زندگی، آزاد باشد. این آزادی کودکان فقط دو خط قرمز دارد، آن هم کار خطرناک و کار زشت برای کودک است. در واقع آزادی حد و مرز دارد که باید به آن توجه کرد.

در عمل، آزادی کودکان ممکن است با سختی‌هایی رو به رو باشد. اما اگر آثاری که آزادی در تربیت کودک می‌گذارد را در نظر بگیرید، این سختی شیرین خواهد شد.

در مطلب زیر، سعی کردیم با ارائه ده پرسش و پاسخ در رابطه با آزادی کودکان و حد و مرزهایش، شما را با این مسئلۀ تربتی آشنا کنیم.

سوال شماره یک

دختر من تازه دو سالش تمام شده، مدتی است که برای هر چیز کوچک و بزرگی گریه می کند. ما سعی کردیم که گریه، ابزاری برای رسیدن به خواسته هایش نشود. ضمن اینکه فرزندم از توجه کافی ما برخوردار است و به نظر خودم، آزادی های زیادی هم به او دادم. اما باز هم با کوچکترین مخالفت یا پاسخ نه، گریه می کند. می خواستم ببینم علت این رفتار چیست و بهترین واکنش چیست؟

پاسخ

خيلي خوب است كه آزادی های مورد نياز اين سن را براي او لحاظ مي كنيد. فقط مورد سوال شما كاملا مشخص نيست كه دقيقا چه مخالفت هايي با او در چه زمينه هايي انجام مي دهيد كه او گريه ميكند، چون فرزند شما هنوز خيلي سن پاييني دارد. خيلي از مخالفت ها براي او قابل هضم نيست و توان تشخيص آن را ندارد؛ مثلا اينكه براي مهماني رفتن بايد لباس خاصي بپوشد يا وقتي همه خوابند، نبايد سر و صدا كند يا …تا حد امكان از مخالفتهايي كه قابل درك براي او نيست خودداري كنيد و هر چقدر شما در زمينه هاي بيشتري با او همراه شويد، او فرمان پذيري بيشتري در مسائل خاص از شما خواهد داشت.

سوال شماره دو

پسر من 2.5 ساله است. من از همان ابتدا، در کنار همه اسباب بازی ها، برایش کتاب هم می خریدم، از کتاب پارچه ای و پلاستیکی گرفته تا کتابهای مقوایی کلفت. از حدود یک سال و نیمگی برایش کتاب عادی کاغذی هم خریدم. مشکلی هم نداشتم و عاشق این بود که برایش کتاب بخوانم. تا اینکه حدود دوماه پیش، یک روز همۀ کتاب های کاغذی اش را پاره کرد. منم همه را در یک پلاستیک جمع کردم و گفتم: “کتابات ناراحت شدن. درد شان گرفته، بعد از چند روز سراغ یکی شان گرفت، منم آن را آوردم. با هم کتاب را چسباندیم،ولی باز همان روز یا فردایش بود که باز هم پاره اش کرد!

خلاصه الان کلا کتابی را دم دستش نمی گذارم، یکی دوتا البته دم دستش است و چند کتاب مقوایی که به این سادگی پاره نمی شود. ولی دیگر حتی جرات ندارم کتاب جدید برایش بخرم. حتی چند روز پیش یک کتاب جدید به او داد. گفت: می خوام پاره ش کنم. گفتم: نه، مامان کار خوبی نیست. و کتاب را برداشتم. الان باز دم دستش است و هنوز پاره نکرده. البته من چند بارم وقتی می خواست پاره کند، کتاب را برداشتم و گفتم: نه، کتاب ها ناراحت می شند و درد شان می آید. بعد برایش روزنامه آوردم با هم مچاله و پاره کردیم. الان سوالم این است که باید چه عکس العملی نشان بدهم وقتی کتابش را پاره می کند؟ کتاب جدید به او بدم؟ کتاب های قبلی که چسباندم را باز بدهم یا ممکن است با دیدن پارگی ها باز هوس کند و پاره شان کند؟

پاسخ

دغدغه مندی شما در رابطه با کتاب بسیار خوب است اما پاره کردن کتاب یکی از بازی‌هایی است که می توان با کتاب انجام داد و خود عاملی است که کودک در آینده به کتاب علاقه مند شود. واکنش و دعوا کردن فقط باعث می شود کودک از کتاب دوری کند و دیگر علاقه ای به آن نداشته باشد.
از طرفی دیگر اگر این میل به پاره کردن در سن مناسب است یعنی دو و سه سالگی به خوبی پاسخ داده شود، دیگر وجود پیدا نخواهد کرد. شما می توانید همان کتاب‌های قدیمی را

در اختیارش بگذارید، و اگر پاره کرد، واکنشی نشان ندهید. بعد ها با کمک هم آن ها را درست کنید. یا مجلات کودک قدیمی‌تر را می توان با قیمت مناسب‌تر خریداری و در اختیار کودک قرار داد. در انتخاب کتاب کودک هم دقت کنید. سعی کنید کتاب‌هایی با موضوع‌های مفید و تصویرسازی جذاب خریداری کنید. قطعا صبوری شما در این برهه زمانی، ثمرات بسیار خوبی در آینده ی فرزندتان خواهد داشت.

سوال شماره سه

گاهی خواسته کودک از نظر کلی غیرمنطقی نیست؛ اما با توجه به موقعیت فعلی والدین، برایشان انجام آن کار خیلی سخت است. مثلا خودم یک بار بچه ها را پارک بردم. چون هوا خیلی گرم بود، وقتی از پارک برگشتیم، خیلی خسته بودم ولی دختر سه ساله ام تازه دوست داشت داخل روشویی آب بازی کند.

در شرایط عادی، من معمولا شرایط را برای خواسته هایش فراهم می کنم اما آن لحظه اصلا این کار در توانم نبود. در چنین شرایطی چه باید کرد که هم کودک راضی بشود و هم ما از پسش بربیایم؟
یا مثلا زمانی که کودک با آب پاش می خواهد روی قالی آب بازی کند و شرایط دیگری را هم مثل بازی داخل حمام یا حیاط را قبول نمی کند.

پاسخ

اين موارد يک مقدار، نياز به خلاقيت در لحظه دارد كه ما به آن روش جايگزينی می گويم، مثلا در اين مورد خاص، خوب است كه بچه را با يک تشت آب روی نايلون متری كنار خودمان سرگرم كنيم، يا بازی ديگری كه خيلي دوست دارد را به عنوان جايگزين پيشنهاد بديد.
كلا در اين موارد، مقاومت روی خواستۀ بچه ها اصلا كار درستي نيست و اوضاع رو متشنج تر می‌كند.
در اين موارد خودتان با آب پاش شروع به پاشيدن آب مثلا روی نايلون كنيد كه صدای خوبی هم داره و او را به سمت بازی تشويق كنيد، كلا اينكه شما شروع كنندۀ بازی باشيد، خيلي شرايط را براي تغيير بازی فراهم می كنيد.

سوال شماره چهار

معمولا در روانشناسی و مشاوره ها از چیزی به عنوان قاطعیت در برخورد با خواسته های نامعقول کودک صحبت می شود. حالا سوال این است که جایگاه قاطعیت در رفتار با کودک زیر هفت سال کجاست؟ چه برخوردهایی از کودک، نامعقول محسوب می شوند و باید با آنها برخورد قاطع داشت و زیر بار آنها نرفت؟

مثلا دختر من، یک پتو دارد که خیلی دوستش دارد و حتی در مهمانی، هم دوست دارد، آن را با خودش بیارد یا مثلا به خانه می رود. خانه همسایه و سر ظهر هم حاضر به برگشتن نیست و با جیغ و گریه برمی گردد. حالا رفتار من با این بچه سه ساله چطور باید باشد؟

پاسخ

محدود کردن آزادی کودکان آن هم برای زیر هفت سال، فقط در دو مورد می گنجد. ۱. کار خطرناک ۲. کار زشت. آن هم برای کودک نه کارهای زشتی که برای یک فرد بزرگسال تعریف می شود. که البته این محدود کردن هم باید با شیوه های خودش باشد نه خشونت. در رابطه با دو مثالی که مطرح کردین:
همراه بردن پتو به جاهای مختلف برای کودک سه ساله نامعقول نیست. حساسیت به خرج ندهید، بگذارید مدتی آن را هرجایی می خواهد ببرد. کم کم این عادت از سرش خواهد افتاد. معمولا کودک در این سن به یک شی، لباس یا اسباب بازی وابستگی پیدا می کند که با عدم حساسیت از سوی بزرگتر ها، از بین خواهد رفت.
در رابطه با مثال دوم، شما باید بازی‌ که برای کودک جذابیت دارد را شناسایی کنید. بعد از اتمام زمان ماندنش در خانۀ همسایه، بدون تذکر کلامی مبنی بر ترک آنجا، فقط به کودک تان پیشنهاد بازی دهید.
مثلا اگر آب بازی دوست دارد، بگویید که “بدو می خوایم بریم آب بازی”. یا “من تا ده میشمرم ببینم به سفره ی ناهار میرسی یا نه”. و یا مثال هایی مانند این.

سوال شماره پنج

در مورد آزادی کودکان در هفت سال اول، در منزل و در کلاس پیش دبستان باید چطور باشد؟ پس نقش تربیت کجاست و در مقابل رفتار‌های پر خاشگرانه کودکان چه کنیم؟ لطفا کار بردی راهنمایی بفرمایید؟

پاسخ

آزادي به معنايي رهايي نيست. بچه ها در انتخاب بازي و فعاليت آزاد است؛ يعني او را نبايد به اجبار مجبور به كار به خصوص فعاليتهاي با تمركزي كه نياز به آموزش مستقيم دارند كرد. چون اين سن، سن كشف و شهود است ولي مداخله در فعاليت بچه‌ها و پيشنهاد دادن و صحبت كردن و در دعوا ها و درگيري هاي بچه ها غير مستقيم ورود كردن و استفاده از روش تغافل از جمله كارهايي است كه يك مربي فعال بايد كنار بچه ها انجام دهد. معلم‌های چمرانی، تعامل با بچه‌ها را به خوبی آموزش دیده‌اند.
اين سوال هم خيلي كلي است بايد موقعيت مختلف توصيف شود تا بتوان كاربردي تر راهنمايي كرد؛ اما مطالعۀ مقاله پرخاشگری می‌تواند مفید باشد.

سوال شماره شش

دختر خواهرم نزدیک به سه سالش است و بسیار شخصیت مستقل و خود اتکایی دارد. اتفاقا مادرش هم خیلی به موقع به او آزادی می دهد. به دلش راه می آید. مثلا پا برهنه دلش می خواهد یک جاهایی راه برود و مادرش اجازه می دهد و البته به موقع هم جدیت لازم را دارد. با بچه وقتش را می گذراند و با او خیلی هم بازی می کند. اما او‌ شخصیت بسیار یک دنده ای دارد و سرحرفش عجیب و غریب می ایستد. مثلا تا حدی که دلش‌ می خواهد بدون‌ شلوار بیرون برود یا اینکه پنبه ریزش‌ را درآورد. آیا پیشنهادی در این رابطه دارید؟ این را هم اضافه کنم. گاهی تا حدود یک هفته تا ۱۰روز می کشد. ولی به هیچ وجه اجازه نمی دهد، حمامش کنند. حتی به همراه بازی وخوراکی هم نمی پذیرد.

پاسخ

خیلی از ما تصور می کنیم داریم به بچه ها آزادی می دهیم، به دل شان راه می آییم و خیلی مفاهیم مشابه دیگر. ولی باید ببینیم آیا واقعا آزادی می دهیم؟ اگر برای بچه ای خیلی زیاد، اسباب بازی بخریم چون دوست دارد، آیا این نشانه آزادی کودکان است؟ یا اینکه بچه را درگیر زیاده خواهی های بزرگسالانه کردیم؟ این مهم است که الان بچه واقعا نیازش چیست و چقدر نیاز کاذب برایش ایجاد کردیم. مهارت مادری همین است.
برای همین بچه ای که فرمودید، چقدر وسایل دست ورزی در اختیارش هست؟ چیزهایی مثل گل، خمیر رنگی، نمک رنگی، رنگ انگشتی، رول کاغذ و … و چقدر این وسایل مستمر در دسترسش قرار می گیرد؟
نیاز بچه های این سنی، بازی است. فقط و فقط بازی. مثل بازی هیجانی، فکری، دست‌ورزی و حتی کاردستی و نقاشی. باید علایق و نیازهای کودک را شناخت.
و نکته مهم همین جایی است که فرمودین. جاهایی که لازم است جدیت را هم دارند. ما فکر می کنیم لازم است. ولی آیا بچه به این حدیت در ۳ سالگی احتیاج دارد؟ اصلا این جدیت کجاها بروز پیدا می کند. برای اینکه ببینیم چقدر استقلال و آزادی می دهیم و در مقابلش چقدر تذکر، باید رفتارهایمان را در طول روز، مشاهده و ثبت کنیم.
اصولا ما این تذکر ها را روزی چند بار به هر بچه ای می دهیم:
“بپا نیفتی، دستت رو بشور بعد غذا بخور، صبر کن خوب بشورمت بعد برو بیرون، دستشویی رو کثیف کردی، مسواک بزن، درست غذا بخور، نپر، ندو، نزن و …”
آزادی کودکان یعنی امرونهی را از دایرۀ واژگانی‌مان حذف کنیم. باید تعامل بدون امرونهی را آموزش ببینیم.

زهرا مهدیان