دوران بلوغ در نوجوانان، یکی از چالش‌انگیز‌ترین دوره‌های روانشناسی رشد است. خیلی از ما نوجوانی در خانه داریم که یک لحظه مهربان و دوست‌داشتنی و یک دقیقه بعد، عصبی و پرخاشگر هست. باید به عنوان والدین بدونیم که منشا این تغییرات هورمونی هست و بچۀ ما مقصر اصلی نیست.
نویسنده: فاطمه امیریان
مقدمه
بلوغ نوجوانان یکی از مراحل حساس و تعیین‌کننده در زندگی هر فرد است که به عنوان پلی میان کودکی و بزرگسالی شناخته می‌شود. این دوره، با تغییرات فیزیکی، روانی و اجتماعی قابل توجهی همراه است که بر هویت، رفتار و روابط اجتماعی نوجوان‌تان تأثیر می‌گذارد.
بلوغ شامل رشد جسمی و تغییرات هورمونی است. نوجوانان با چالش‌های جدیدی مواجه می‌شوند که نیازمند حمایت و راهنمایی از سمت جامعه و مخصوصا پدر و مادر است. درک درست از دروۀ بلوغ می‌تواند به نوجوانِ شما کمک کند تا با بحران‌های این سن به درستی برخورد کند.
دوران بلوغ: پله پله تا بزرگسالی
طبق گفتۀ روانشناسان دوران بلوغ در پسرها در سنین 12 تا 16 سال و برای دخترها هم در سنین 11 تا 14 سال اتفاق میوفتد. البته برای برخی از نوجوان‌ها ممکن است زودتر یا دیرتر باشد. امروزه به دلیل رشد تکنولوژی و فناوری و همچنین آگاهی و دسترسی بچه‌ها به دستگاه‌های هوشمندی مثل موبایل و لپتاپ، سن بلوغ طبق آمار کمتر شده است.
تغییرات در این دوران را به دو دستۀ زیر تقسیم می‌کنیم:
تغییرات روانی و عاطفی در دوران بلوغ نوجوان
بلوغ همچنین با نوسانات عاطفی و تغییرات روانی همراه است. نوجوانان ممکن است دچار:
- احساسات متضاد: مانند عشق، خشم، حسادت و ترس
- نوسانات خلقی: مثل پرخاشگری که ناشی از تغییرات هورمونی است.
تغییرات جسمی در دوران بلوغ نوجوان
در این دوران، نوجوانان با تغییرات فیزیکی قابل توجهی روبرو می‌شوند:
- در دختران: رشد موهای بدن، شروع قاعدگی و افزایش چربی زیر پوست و…
- در پسران: رشد موهای بدن، افزایش حجم عضلات، دو رگه‌شدن صدا و…
این تغییرات به دلیل تغییرات هورمونی است؛ که نه تنها بر روی جسم بلکه بر روی رفتار و احساسات نوجوانان نیز تأثیر می‌گذارند.
ویژگی‌‌های بلوغ در نوجوانان
توجه به ظاهر و اندام: در این دوران ظاهر و لباسشان از اهمیت بالایی برخوردار است. یکی از آسیب‌هایی که به نوجوان‌ها وارد می‌شود، مدگرایی است. بچه‌ها احساس می‌کنند با داشتن ظاهری خاص، می‌توانند بهتر دیده شوند. یکی از راه‌های درمان، این است که والدین میل دیده‌شدن را از راه دیگری در فرزندشان ارضا کنند. مثلاً از نمره‌های خوب فرزندشان جلوی بقیه تعریف کنند.
گرایش به هم‌سالان: می‌تواند هم فرصت باشد، هم تهدید. والدین باید طوری با بچه‌ها رفتار کنند که انگار دوستشان هستند. مثلاً اگر فرزندتان دیر به خانه آمده، نگویید: «چرا دیر کردی؟ کجا بودی!» بگویید: «نگرانت شدم. کاش بهم خبر می‌دادی».
افزایش هیجان: نوجوان‌ها واکنش‌های شادی و غم‌شان شتاب‌زده‌تر است. راهکار این است که والدین مدارا کنند.
مهرورزی و مهرطلبی: محبت می‌کنند و محبت می‌خواهند. فرض کنید فرزندتان می‌گوید: «مامان! نمی‌دونم چرا انقدر اینجا حرص خوردم.» نگویید: «اصلاً تو بعضی وقتا از کوره در میری.» بگویید: «اشکال نداره عزیزم. سعی کن دفعه بعدی حرص نخوری».
گرایش به خوبی‌ها: میل به کمال، حقیقت، زیر بار حرف زور نرفتن و دفاع از مظلوم در این سال‌ها بیشتر می‌شود.
تقلید: بچه‌ها در این دوران مقلد هستند؛ چرا که به دنبال هویت و شخصیت خودشان می‌گردند. در جملاتشان می‌گویند «من می‌تونم».
هویت طلبی: در این دوران رشد ادراکی و شخصیتی بالا رفته و فرد می‌خواهد مستقل شود.
افشاگری راهکارهای دوران بلوغ
بلوغ در نوجوانان با چالش‌هایی همراه است. این چالش‌ها را می‌توان با راهکارهای زیر برطرف کرد.
دقت در دوستان: دو نوع دوستی وجود دارد: دوستی با اختلال وابستگی و تعلق به جمع و هم‌سالان. نوع اول به شدت آسیب‌زا است. راهکارهای کاربردی مناسبی برای این مورد و موارد دیگر در بستۀ به نام ارتباط با نوجوان بیان کرده‌ایم. شما می‌توانید این بسته را از بخش کاچی (کارگاه‌های چمرانی) تهیه کنید.
ارتباط عاطفی قوی: یکی از علت‌های بروز اختلال و انحراف در نوجوانان، عدم ارتباط عاطفی بین اعضای خانواده است. بهتر است پدر با پسر و مادر با دختر، دوست باشند.
کاهش تنهایی: روانشناسان معتقدند منشا بیشتر اختلال‌های دوران نوجوانی، تنهایی است. بچه‌هایی که تنها هستند، معمولاً میل به انحرافشان از بقیه بیشتر است. سعی کنید زمان‌های تنهایی بچه‌ها (مخصوصاً اتاقشان) را کم کنید.
رژیم مصرف رسانه: به این معنی است که برای مصرف گوشی‌ها و تبلت و اینترنت، قوانین داشته باشیم. مثلاً از ساعت یازده به بعد، مودم خانه خاموش شود. یا اینکه تا سن مشخصی، فرزندان گوشی اشتراکی با والدین داشت باشند. در تربیت رسانه‌ای کودک، آقایان اعلایی و صفرنواده، تکنیک‌هایی برای استفادۀ صحیح کودکان و نوجوانان آموزش داده‌اند. با تهیه این بسته، می‌توانید اطمینان حاصل کنید که فرزندانتان از دنیای تکنولوژی عقب نمانند؛ در عین حال ارزش‌های اخلاقی خانواده هم حفظ شود.
تقویت گرایش مذهبی: شرکت در هیئت‌های مناسب در زمان محرم، یا برگزاری مراسم شاد در ولادت‌ها به شدت توصیه می‌شود. برای این کار ابتدا بهتر است پدر و مادر پیش‌قدم شوند تا بچه‌ها هم تشویق شوند.
سوخت‌رسانی به موتور نوجوانان
تغذیه در دوران نوجوانی به دلیل تغییرات سریع فیزیکی و نیازهای خاص این دوره اهمیت ویژه‌ای دارد. در قسمت تغذیه چمرانی‌ها، فیلم کوتاهی از این مبحث را برایتان به نمایش گذاشته‌ایم. نوجوانان به دلیل رشد سریع، نیاز به مواد مغذی بیشتری دارند که باید در رژیم غذایی آنها گنجانده شود. در لیست زیر به بعضی موارد اشاره کرده‌ایم.
آب: نوشیدن آب کافی بسیار اهمیت دارد. در نوجوانان، مخصوصا پسرها، تعریق زیاد است.
غذاهای فرآوری‌شده: مصرف غذاهای آماده و فست‌فودها باید به حداقل برسد؛ زیرا این غذاها معمولاً حاوی چربی، قند بالا و نمک هستند که برای سلامتی ضرر دارد.
آهن: برای تأمین نیازهای بدن، مخصوصاً دخترها ضروری است. منابع خوب آهن شامل گوشت قرمز، حبوبات و سبزیجات برگ‌دار است.
کلسیم: برای رشد استخوان‌ها و دندان‌ها حیاتی است. نوجوانان باید روزانه ۳ تا ۴ لیوان محصولات لبنی کم‌چرب مصرف کنند.
پروتئین: نوجوانان باید از منابع پروتئینی بدون چربی مانند مرغ، ماهی، تخم‌مرغ، حبوبات و محصولات لبنی استفاده کنند. نیاز به پروتئین در این دوره به دلیل افزایش توده عضلانی بسیار مهم است.
جمع‌بندی
حمایت عاطفی والدین و ایجاد فضایی امن برای گفتگو درباره احساسات و چالش‌ها می‌تواند به نوجوانان کمک کند تا این دوره را با موفقیت پشت سر بگذارند. والدین باید به نشانه‌های بلوغ فرزندان خود توجه کنند و در صورت نیاز، از مشاوران کمک بگیرند. به طور کلی، دوران نوجوانی یک مرحله انتقالی مهم است که نیازمند توجه ویژه‌ای به نیازهای جسمانی، روانی و اجتماعی نوجوانان دارد.
