بازی هیجانی و بدو بدو چه فایده ای می تواند برای بچه ها داشته باشد؟ چطور پا به پای کودکانمان به دنیای عمیق هیجان و تخیل سفر کنیم؟
نویسنده: فاطمه امیریان
همانطور که در مقالۀ چگونه با بازی به دنیای بچه‌ها سفر کنیم خواندیم که بازی برای زندگی کودکان مثل آب است برای گیاه. حالا می خواهیم بدانیم بازی چه انواعی دارد و همین بازی ها خصوصا بازی هیجانی چه فوایدی برای بچع دارد؟ فقط بحث سرگرم کردن بچه هاست یا فایده ی دیگری هم دارد؟
این نکته را باید بدانیم که بچه ها از طریق بازی هیجانی، چیزهای جدید کشف می‌کنند، مهارتهای جدید یاد می‌گیرند و از همه مهم‌تر هوش هیجانی‌شان تقویت می‌شود. بازی‌ها انواع مختلفی دارد که هرکدام مهارتِ خاصی را بیشتر از بقیه تقویت می‌کند.
انواع بازی‌ها را بهتر بشناسیم:
بازی فکری
بازی‌های فکری به تقویت ذهن و حافظه می‌پردازد و عموماً نیاز به خلاقیت و نوآوری هم دارد. برای بازی‌های فکری باید به سن، هدف و علاقۀ بچه‌ها دقت کرد. مثلاً در پازل، کودکان با قرار دادن قطعات مرتبط و درست، قدرت تجسم و حل مسئله پیدا می‌کنند. یا با ساختن قطعات لگو، از خلاقیتشان برای ساختن وسایل مختلف استفاده می‌کنند.
بازی آموزشی
بازی آموزشی بازی است که یک هدف آموزشی را به دنبال دارد. مفاهیم مختلفی مثل رنگ‌ها، حیوانات، اعضای بدن و در سنین بالاتر حروف الفبای فارسی و انگلیسی در قالب بازی‌های آموزشی به بچه‌ها آموزش داده می‌شود. هدف در این بازی‌ها علاوه بر سرگرم‌شدن، کسب علم و دانش هم هست.
بازی تخیلی
بازی تخیلی قوۀ تخیل کودکان را به چالش می‌کشاند. مثلاً بچه‌ها، مادر یا پدر یک خانواده می‌شوند و نقش‌آفرینی می‌کنند. در این بازی‌ها، هوش هیجانی بچه‌ها تقویت می‌شود. یا اینکه با خمیر بازی، باید وسایل مختلفی مثل قوری و سبد و… بسازند.
بازی‌های رایانه‌ای:
بازی‌های رایانه‌ای امروزه در PS4 و PS5 خلاصه می‌شود. این بازی‌ها علاوه بر اینکه مشکلات رفتاری، جسمی و افت تحصیلی را به دنبال دارد، اعتیاد آور هم است. یعنی اگر بچه‌ها را با آنها رها کنید، هر روز بیشتر از دیروز بازی می‌کنند. علاوه بر این ضررها، بازی‌های رایانه‌ای، هوش هیجانی کودکان را نابود می‌کند. برای آنکه کودکتان هم از فضای رسانه و رایانه دور نماند و هم در آن غرق نشود، بسته‌ای با عنوان تربیت رسانه‌ای کودک تهیه کرده‌ایم. این بسته به خاطر پیشرفت تکنولوژی و فناوری و هم‌چنین علاقۀ بچه‌ها به آن از اهمیت بالایی برخوردار است. همین حالا می‌توانید آن را از سایت کاچی (کارگاه‌های چمرانی) تهیه کنید.
بازی هیجانی
بازی‌هیجانی علاوه بر اینکه به اندازه کافی شور و هیجان دارد، معمولاً به تقویت عضلات و هماهنگی اعضای بدن کودکان کمک می‌کند. همانطور که در مقالۀ چگونه با بازی به دنیا بچه‌ها سفر کنیم گفتیم که بعضی بازی‌ها سبب می‌شوند تا کودکان انرژی و احساساتشان را تخلیه کنند. بازی هیجانی بیشتر از بقیه بازی‌ها این نقش را ایفا می‌کنند. با آپارتمانی‌شدن خانه‌ها، بازی‌های هیجانی از سبد بازی‌های بچه‌ها حذف شده است. این موضوع باعث شده تا ما با کودکانی مواجه شویم که در مهارتهای حرکتی و اجتماعی دچار مشکل هستند. قصد داریم تا بیشتر به بازی‌های هیجانی بپردازیم.
بازی هیجانی به چند دسته تقسیم می‌شود؟
بازی‌های گروهی:
بازی‌هایی مثل فوتبال، گرگم به هوا، قایم باشک و… جنب‌وجوش و هیجان کافی را به همراه دارد. این نوع از بازی‌های هیجانی راه‌حل مشکل کودکانی است که در برقراری ارتباط با هم‌سن و سال‌های خود مشکل دارند.
یکی از انواع بازی‌های گروهی که امروزه به شدت مورد استقبال قرار گرفته، بازی کارتی است. امروزه بازی‌های کارتی در کشورمان، سرگرمی جذابی محسوب می‌شود. این بازی‌ها علاوه بر تفریح و سرگرمی، به حفظ فرهنگ و سنت‌های قدیمی هم کمک می‌کند. از جمله بازی‌های کارتی سرگرم‌کننده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: شهروند و مافیا، زیرخاکی، جنگل مخوف، تیزبین، کودتا و جوکر.
بازی‌های فردی
به بازی‌های گفته می‌شود که یک نفر به تنهایی آن را انجام دهد. در این نوع، نیازی به حضور و همکاری چندین نفر نیست و بازیکن می‌تواند به صورت تکی، در دنیای سرگرمی غرق شود. از ویژگی‌های این نوع می‌توان به محل معما و چالش و توسعۀ مهارتهای فردی اشاره کرد.
رمزگشایی از دنیای احساسات؛ هوش هیجانی (EQ)
هوش هیجانی و بازی هیجانی دو مفهوم مرتبط هستند که در رشد کودکان نقش بسیار مهمی دارند. در بازی‌های هیجانی، کودکان با طیف وسیعی از احساسات مواجه می‌شوند و یاد می‌گیرند احساساتشان را شناسایی و مدیریت کنند. مثلاً در بعضی از بازی‌ها بچه‌ها باید تلاش کنند که نخندند تا برنده شوند. تعریف هوش هیجانی هم با همین منطق است. هوش هیجانی، توانایی درک، کنترل و مدیریت احساسات است. این توانایی کمک می‌کند تا افراد با چالش‌های مهم زندگی کنار بیایند و آیندۀ موفق‌تری داشته باشند. بازی‌هایی گروهی (مثل پانتومیم گروهی، کشتی گرفتن با بالش، مسابقۀ گنج و…) نقش آفرینی (مثل داستان سرایی و خاله‌بازی و…) و کارتی برای تقویت هوش هیجانی بچه‌ها موثر هستند.
5 راهکار برای تشویق کودکان به بازی هیجانی
1. فضای امنی برای بازی فراهم کنید. این کار به بچه‌ها احساس امنیت و آرامش می‌دهد.
2. حین انجام بازی‌های هیجانی نظارت داشته باشید تا بچه‌ها بفهمند که مورد توجه مربی و والدینشان هستند.
3. موانع خطر را از سر راه بردارید. بسیاری از والدین به جای اینکه مانع را بردارند، کودکان را از بازی هیجانی منع می‌کنند. مثلاً اگر از بازی پرشی ترس دارید، از تشک‌های ضخیم استفاده کنید. این کار علاوه بر کاهش استرس شما، جرئت و اعتماد به نفس کودکتان را هم زیاد می‌کند.
4. از بازی هیجانی، به عنوان وسیلۀ تنبیه استفاده نکنید. احتمالاً شما هم با این جمله مواجه شده‌اید «یه بار دیگه ببینم این کارو کردی، از همین پنجره پرتت می‌کنم پایین!» با شنیدن این جمله، بچه‌ها از پریدن و پرش می‌ترسند. یکی از مشکل بزرگسالانی که ترس از ارتفاع دارند هم این تهدیدها می‌تواند باشد.
5. تشویق، تشویق، تشویق: برای درک این مورد، مقالۀ تربیت با چوب یا گل را مطالعه کنید..
جامعه بیمار، نتیجۀ کمبود بازی هیجانی
کودکانی که به اندازۀ کافی در دوران کودکی بازی هیجانی انجام نداده باشند، دچار ضعف‌های زیر می‌شوند:
• اختلال در یادگیری: در بسیاری از بازی هیجانی، بچه‌ها مهارتهای مختلفی را یاد می‌گیرند. کمبود بازی هیجانی سبب اختلال در یادگیری آنها می‌شود.
• کاهش خلاقیت: بعضی از بچه‌ها در سنین بالا نمی‌توانند با یک کلمه جمله بسازند. یعنی خلاقیتشان سرکوب شده است. یکی از علت‌ها می‌تواند نبود بازی هیجانی در دوران کودکی‌شان باشد.
• ضعف مهارت دوست‌یابی: بیشتر بازی‌های هیجانی گروهی است. بچه‌ها مهارت اجتماعی‌شان در بازی‌های گروهی بالا می‌رود. اگر مثلاً تنها به بازی‌های فردی و فکری بپردازیم، کودکمان در مهارت دوست‌یابی ضعیف می‌شود.
• کاهش تمرکز: نبود بازی هیجانی سبب کاهش تمرکز و حواس بچه‌ها می‌شود.
• افزایش خشونت: در بازی هیجانی احساسات بچه‌ها تخلیه می‌شود. کودکانی که هوش هیجانی ضعیفی دارند، توانایی مدیریت احساسات خود را نداشته و خشونت را بیشتر از بقیه احساسات، نشان می‌دهند.
• اختلال در مهارتهای حرکتی و کلامی: معمولاً بیشتر بازی‌های هیجانی با مهارتهای حرکتی همراه هستند. فقدان بازی حرکتی و هیجانی باعث اختلال در این نوع مهارت‌ها می‌شود.
بازی هیجانی در گفتار پیامبر اسلام
پیامبر اسلام (صلی الله) میفرمایند: «چه خوب است که فرزندانتان در خردسالی بازیگوش و پر تلاطم باشند.»
این حدیث یعنی بازیگوش‌بودن و شیطنت‌کردن در دوران کودکی، یک ویژگی خوب محسوب می‌شود. دلیلش این است که شیطنت، امری طبیعی و برای بعضی کودکان ضروری است. بزرگسالانی که در دوران کودکی، خوب بازی نکرده باشند، خوب ندویده باشند و خوب احساساتشان را تخلیه نکرده باشند، هوش هیجانی ضعیفی دارند.
راز دوستی پایدار با کودکان چیست؟
متاسفانه امروزه به خاطر فرهنگ غلط تک‌فرزندی، بچه‌ها خواهر و برادری ندارند که با هم بازی کنند. این نقش برعهدۀ والدین و مربی‌ها می‌افتد. به نظرتان چه کسانی بهترین دوست و هم‌بازی بچه‌ها هستند؟
برای اینکه هم‌بازی خوبی شوید، به این 5 ویژگی دقت کنید:
1. فردی که خوب انیمیشن می‌بیند: این روزها انیمیشن‌های جذاب، بخشی از سرگرمی و تفریح کودکان حساب می‌شود. والدین یا مربی که بیشتر انیمیشن‌ها را دیده است، بهتر می‌تواند با بچه‌ها ارتباط بگیرد. این افراد بیشتر با دنیای بچه‌ها آشنا هستند. حتی بزرگسالانی که حوصلۀ دیدن انیمیشن را دارند هم جزو هم‌بازی خوب حساب می‌شوند.
در بخش چی ببینیم؟ چی نبینیم؟ می تونید از پیشنهاد چمرانی ها در مورد انیمیشن ها با خبر بشوید.
2. فردی که قوانین بازی را بلد است: بچه‌ها از این که قوانین بازی را توضیح دهند، خوششان نمی‌آید. کسی را دوست دارند که به طور ماهرانه بازی کند و رقیب واقعی‌شان باشند. رقیب قوی، هوش هیجانی کودکان را بیشتر می‌کند.
3. فردی که قصۀ کودکانه بلد باشد: قصه‌ها نقش مهمی در زندگی کودکان دارند. کسی که قصه بلد است و قصه می‌گوید، با جهان کودکان آشنا است. پشت پردۀ قصه‌ها، پیامی قایم شده است. راویان قصه خوب یاد می‌گیرند که بدون نصیحت، پیام مثبت را منتقل کنند. این افراد موقع چالش در بازی، راحت‌تر می‌توانند فضا را مدیریت کنند.
4. در نظر گرفتن توانایی کودک: معمولاً مادرها توانایی کودکشان را پایین در نظر می‌گیرند. بچه‌ها بازی لوس و بی‌هیجان را دوست ندارند. از طرف دیگر پدرها توانایی بچه‌ها را بیشتر از آنچه که دارند، در نظر می‌گیرند. این کار به اعتماد به نفس بچه‌ها ضربه می‌زند. باید یاد بگیریم در بازی، رفتار متعادلی با بچه‌ها داشته باشیم.
5. بازی بدون شرط: به این جملات دقت کنید: «اگه غذات رو بخوری، باهم لگو بازی می‌کنیم» یا «اول مشقاتو بنویس، بعدش شهروند و مافیا.» بچه‌ها هم‌بازی که شرطی برایش تعیین می‌کند، دوست ندارند. بازی باید بدون شرط و اما و اگر باشد. لطفا بازی را به ابزاری برای تنبیه تبدیل نکنید.
جمع بندی
همۀ این حرف‌ها و مثال‌ها را زدیم تا از کمبود بازی هیجانی و همین‌طور اشتباهاتی که مربی‌ها و والدین مرتکب می‌شوند، جلوگیری کنیم. یکی از نکات مهم در بازی‌های هیجانی نظارت است. یعنی اگر شما همۀ آن چه که در این مقاله گفتیم را رعایت کنید، اما موقع بازی حواستان به کودکتان نباشد، ممکن است منجر به اتفاقات ناخوشایندی شود. علاوه بر آن موقع انتخاب بازی هیجانی، به سن کودک هم توجه کنید. بازی‌ها باید متناسب با سن و توانایی‌ها انجام شود.
بازی‌های هیجانی فواید زیادی دارند که در این مقاله به چندتا از آنها اشاره کرده‌ایم. با ایجاد فرصت‌های مناسب می‌توانیم به کودکان کمک کنیم که از هوش هیجانی خوبی برخوردار باشند تا در بزرگسالی با مشکلات کمتری مواجه شوند.
