از پوشک گرفتن؛ دومین بحران زندگی کودک
فرزندتان چند سال دارد؟ یک سال دارد؟ دو سال یا بیشتر؟ او را از پوشک گرفته‌اید؟
اگر فرزندتان سه سال و یا کمتر دارد، حتما این سوالات را مطرح می‌کنید: «چه سنی از پوشک بگیرمش؟» یا «چه مراحلی برای از پوشک گرفتن انجام بدم؟»
اگر یک فرزند داشته باشید، سوال بیشتری دارید؛ اما برای فرزند دوم یا سوم ممکن است به دنبال بهترین راه هستید.
هر مادری با مساله از پوشک گرفتن در زندگی خود مواجه می‌شود. از پوشک گرفتن و استقلال کودک در دستشویی رفتن، یکی از بحران‌های زندگی کودکان است که باید با آن با صبوری برخورد کنیم.
برای قدم اول در این کار، شما باید شرایط کودک خود را بسنجید. مطمئن شوید که آیا کودک آمادگی لازم را برای از پوشک گرفتن دارد یا خیر؟
بهترین زمان از پوشک گرفتن، چه سنی است؟
روانشناسان حوزه کودک، حدود سه سالگی را شروعی برای فرایند از پوشک گرفتن می‌دانند. اگر می‌گوییم حدود سه سالگی، به این دلیل است که کودکان با هم تفاوت دارند. برای همۀ کودکان نمی‌توان یک سن مشخص تجویز کرد. کودک در این سن توانایی نگه داشتن ادرار را پیدا می‌کند. رشد عقلی در این سن بیشتر شده، و زمانی هم از بحران اول زندگی کودک یعنی از شیر گرفتن گذشته است.
راهکارهای از پوشک گرفتن کدام است؟
مادر با شناختی که از فرزند خود دارد می‌تواند بهترین تصمیم را برای کودک بگیرد.
1. بهتر است فصل گرما را برای این کار انتخاب کنید.
2. زمانی را انتخاب کنید که برای مدت زیادی در خانه هستید و قصد مهمانی‌های زیاد و یا مسافرت را ندارید.
3. همراه کودک به خرید بروید و لگن‌های آموزشی مخصوص این کار را با حضور خود کودک تهیه کنید.
4. همراه کودک خود به خرید بروید و لباس زیر بخرید. به او قدرت انتخاب دهید و اجازه دهید خودش رنگ و مدل لباس را انتخاب کند.
5. از ابزار قصه و نمایش استفاده کنید. مثلا می‌توانید با مقوا یک پوشک و یک لباس زیر بسازید و با آن‌ها نمایش بدهید. از کودک بخواهید یکی را انتخاب کند.
6. با کمک خود کودک فضای سرویس بهداشتی را جذاب کنید. چسباندن استیکرهای مختلف، رنگ کردن دیوار با رنگ انگشتی می‌تواند به جذاب‌کردن کمک کند.
7. از فرزندتان جلوی پدرش تعریف کنید و کارش را بزرگ جلوه دهید.
8. اگر فرزندتان نتوانست خودش را نگه دارد، به هیچ وجه دعوایش نکنید. با مهربانی با او برخورد کنید. برخورد تند، می تواند لجبازی کودک را در این زمینه تقویت کند.
چند یادآوری مهم
- کودک احتمالاً در فرایند پوشک گرفتن خطا می‌کند. نوع برخورد شما به عنوان مادر در مواجهه با این مساله، می‌تواند این خطا را کاهش و یا افزایش دهد.
- صبر و حوصلۀ شما، مهم‌ترین مسئله در این فرایند است.
- ممکن است این روند یک هفته تا یک ماه طول بکشد. اصلا عجله نکنید و کودک خود را با دیگران و حتی فرزند قبلی خود مقایسه نکنید.
- بعضی از بچه‌ها مرحلۀ برگشت به پوشک دارند. با راهکارهای این پنجره می‌توانید از این امر جلوگیری کنید.
درآینده ریشه بعضی کنجکاوی‌های غیر طبیعی جنسی کودک، می‌تواند در پیش‌گرفتن روش‌های غلط از پوشک گرفتن باشد. اگر سوالاتی در مورد تربیت جنسی کودک دارید، کارگاه مجازی تربیت جنسی می‌تواند راهنمای مفیدی برای شما باشد.
جدا کردن محل خواب دومین بحرانی است که کودکتان با آن مواجه خواهد شد. می‌توانید در مقالۀ بهترین سن جدا کردن محل خواب این موضوع را بخوانید.
استقلال کودک و سوالاتی که ممکن است برای شما پیش بیاید:
استقلال کودک در نگاه اول خوب است اما مساله این است که در چه سنی و چه توقعی از کودک داشته باشیم.
- مثلا آیا کودک دو ساله می تواند خودش غذا بخورد؟
- آیا کودک چهار ساله می تواند خودش لباس هایش را بپوشد؟
- آیا کودک شش ساله می تواند خودش به دستشویی برود؟
شما به عنوان والد یا مربی باید نگاه خود را به استقلال تعیین کنید. مادری هستید که معتقد هستید کودک باید در تمام کارها مستقل باشد و یا همه ی کارها را برای فرزندتان انجام می دهید؟
در هر دو صورت باید نگاه تان را به مسئلۀ استقلال تغیر دهید. اگر جزو گروه اول هستید، باید این را بدانید که شما هم به عنوان فردی سی و چند ساله هنوز در تمام امورتان مستقل نیستید، پس کودک پنج ساله ی شما هم نمی تواند در همۀ کارهایش مستقل باشد. پس توقع خودتان را پایین بیاورید.
اگر جزو گروه دوم هستید، باید بدانید که از سر دلسوزی و نا آگاهی، بیشترین ظلم را در حق کودکتان انجام می‌دهید. کودک در هفت سال اول است که می تواند با تجربه کردن و آزمون و خطا، برخی کارها را انجام می دهد و توانایی انجام کارها را به دست آورد.
در این نوشته سعی داریم حدود استقلال و راه‌هایی برای مستقل شدن کودک را بیان کنیم.
استقلال از چه سنی شکل می گیرد؟
در قدم اول خوب است لیستی از کارهایی که برای فرزندتان انجام می دهید را بنویسید. به عنوان مثال:
از خواب بیدارش می کنم.
برایش لقمه می گیرم.
لباسش را تنش می کنم.
بند کفش هایش را می بندم.
و …
بسته به سن کودک شما، می تواند این لیست کوتاه‌تر یا بلند باشد. حال باید هر کاری که انجام می دهید را با سن کودک خود و توانایی که دارد بسنجید. مثلا کودک چهارساله می‌تواند خودش غذا بخورد، پس با کمی کمک از سوی شما، می توانید این کار را برعهده ی خودش بگذارید.
برای استقلال نمی توان یک سن تعیین کرد. مثلا بگوییم از سن چهار سالگی دیگر کودک کاملا باید مستقل باشد. بلکه در هر سنی می‌تواند در یکی از زمینه‌ها مستقل باشد.
ریشۀ وابستگی‌های غیر عادی کودکان در چیست؟
دلایل زیادی می تواند باعث بروز وابستگی باشد. اما احساسات والدین و محبت افراطی به کودک، عدم صبر و حوصله والدین برای انجام کارها توسط کودک، آرامش و راحتی بیشتر خودمان می تواند از عواملی باشد که کودک نتواند مستقل باشد.
راهکارهای مستقل کردن کودک چیست؟
- تا می توانید به کودک خود قدرت اننخاب دهید. در انتخاب لباس، پارکی که می خواهید بروید، کتابی که می خواهید بخوانید و … . کودک با انتخاب کردن توانایی تصمیم گیری پیدا می کند. وقتی در کودکی در مورد چیزهای کوچک تصمیم گیری کند، در بزرگسالی می‌تواند در این زمینه مستقل باشد.
- اجازه دهید کودک آزمون و خطا کند. معمولا کودکان در انجام کارهایشان بسیار آهسته عمل می کنند. مثلا زمان بیشتری طول می‌کشد غذا بخورند یا اگر بخواهند لباس بپوشند، زمان زیادی را صرف می کنند. در این مواقع باید با صبوری با کودک برخورد کنید و اجازه دهید با آزمون و خطا و تلاش خودش به نتیجه برسد.
- در پاسخ دادن به سوالات او عجله نکنید. مثلا وقتی در مورد یک حیوان سوال می کند سریع پاسخ ندهید او را تشویق کنید تا خودش پاسخ سوال را پیدا کند. مثلا با دادن یک کتاب به او فرصت جستجو و اکتشاف را به او بدهید.
تفاوت دختر و پسر در مستقل شدن چیست؟
در زمینۀ استقلال در سنین زیر هفت، تفاوت زیادی بین دختر و پسر وجود ندارد. این تفاوت در هفت سال دوم بیشتر شکل می گیرد چرا که جامعه توقعات متفاوتی از دختر و پسر دارند.
اگر کودک دوست داشته باشد برخی کارها را برایش انجام دهیم، چه رفتاری باید انجام دهیم؟
اول از همه باید بررسی کنیم که دلیل این علاقه و درخواست چیست. اگر مواردی بود که در بالا عنوان شد در صدد رفع آن بربیاییم.
باید این نکته را در نظر داشت که گاهی هم کودک به عنوان جلب توجه و گاها بهانه‌گیری‌هایی مثل گرسنگی، خواب و … این چنین درخواست‌هایی می‌کند.
در این موارد بهتر است احساس کودک را درک کنید و کار را برایش انجام دهید. اما کمی بعد کار را به او واگذار کنید. مثلا در مورد غذا خوردن، بگویید: «من چند لقمه به شما می‌دهم تا موتور شما روشن شود. یا یک قاشق من می دهم یک قاشق شما بخور.»
می‌توانید برای آشنایی بیشتر با راهکارهای استقلال برای کودکان، کارگاه مجازی استقلال کودک را مشاهده کنید.
و در پایان به یاد داشته باشید مستقل شدن کودک، یک روند تدریجی است. مخصوصا اگر تغییر رویه داده باشد. کودک یک شبه مستقل نخواهد شد. صبوری شما در این روند بسیار موثر است.
مدرسه ی مطلوب چه ویژگی هایی دارد؟
مدرسه مطلوب
وقتی نام مدرسه می آید، اولین چیزی که به ذهنتان می رسد چیست؟ جایی پر از کلاس هایی که یک تخته ی سیاه به دیوار آن چسبیده است و تعدادی میز رو به رو ی تخته چیده شده و جایگاه معلم رو به نیمکت هاست. تصویری که شاید نود درصد ما از مدرسه داریم چرا که خودمان هم در این فضا درس خواندیم. اما آیا مدارسی که ما در آن بهترین سال های کودکی مان را در آن گذراندیم و بعضا فرزندانمان هم در همین محیط درس می خوانند، مدرسه ی مطلوب است؟
برای ترسیم بهتر مدرسه ی مطلوب، در ابتدا ویژگی های یک مدرسه ی سنتی را بیان می کنیم. همان طور که در مطلب قبلی، مهد کودک مطلوب عنوان کردیم، سه ملاک مهم برای ارزیابی یک مجموعه ی آموزشی وجود دارد:
ملاک های ارزیابی یک مدرسه ی کدام اند؟
1. مربی یا معلم
در مدل سنتی، معلم محور کلاس است. یعنی در تفکر، برنامه ریزی و اجرا محور است. ویژگی دوم، سلطان بودن است. به این معنی که همیشه او تصمیم گیرنده و فرمان دهنده است.
و یک سیر ثابت در روند آموزشی اش دارد. در محتوا، روش آموزشی و در برخورد با بچه ها تغییری نمی کند.
چنین معلمی نمی تواند معلم مطلوب باشد.
2. برنامه و محتوای آموزشی
برنامه ی آموزشی کاملا از پیش تعین شده، و برای همه ی دانش آموزان یکسان است. این برنامه با توجه به شرایط محیطی و فرهنگی تغییر نمی کند و تک بعدی است. روش ارائه ی این برنامه ها، سخنرانی محور است و با شیوه هایی مثل جایزه و تنبیه، دانش آموزان را به یادگیری ترغیب می کنند.
3. معماری فضا و محیط آموزشی
محیط های کلاسی، کوچک و بسته است. حیاط های کوچک، راه رو های بلند که در دو طرف آن کلاس هایی وجود دارد. ساختمان مدرسه جوری طراحی می شود که بتوان دانش آموزان را از هر سمت، کنترل کرد.
مدرسه ارتباطی با طبیعت ندارد. درخت، گیاهان، حیوانات نقشی در مدرسه ندارند.
حال کودکی که در این مدرسه است، چه می شود؟
کودکی مصرف کننده که در حال انباشت اطلاعات است. منفعل است و نمی تواند خودش تولیدی داشته باشد. غیر تعاملی است چرا که مدام باید بنشیند و صحبت نکند تا حواس کسی پرت نشود. غیر خلاق است و نمی تواند متفاوت فکر کند و متفاوت عمل کند.
حال همین ملاک ها را در مورد یک مدرسه ی مطلوب بررسی می کنیم:
1. مربی یا معلم
مربی در درجه ی اول، همراه است یعنی کنار بچه ها قرار دارد. همراه با آن ها برنامه ریزی و اجرا می کند. ویژگی دوم تسهیلگر بودن است. به این معنی که به بچه ها فرصت می دهد خودشان مسائلشان را کشف کنند و راه چاره را بیابند و او در این مسیر بستر ساز است. منعطف بودن یکی دیگر از ملاک های مربی مطلوب است. بنا به شرایط هر بچه و موقعیت های مختلفی که پیش می آید برنامه را تغییر می دهد.
2. برنامه و محتوای آموزشی
محتوای آموزشی چند بعدی است یعنی در طراحی آن ابعاد مختلف شخصیت کودک در نظر گرفته می شود. این محتوا معمولا از ترکیب چند درس تشکیل شده یعنی یک درس ریاضی نداریم. ترکیبی از ریاضی، فارسی و علوم در قالب یک پروژه مثلا آشپزی ارائه می شود. روش های ارائه ی محتوا متنوع است. در قالب گفتگو، آزمایش، پروژه و … . علایق هر کودک در برنامه ریزی در نظر گرفته می شود.
در مجموعه کارگاه های کتاب درسی چمرانی، سعی شده برنامه و محتوای آموزشی ادبستان شهید چمران برای شما ارائه شود.
3. معماری فضا و محیط آموزشی
در مدرسه مطلوب، حیاط و ارتباط با طبیعت، جزء جدا نشدنی فضای آموزشی است. طراحی مدل کلاس ها انعطاف پذیر است که بنا به فراخور برنامه، چیدمان آن را تغییر دهند.
کودک باید در مدرسه احساس راحتی داشته باشد، نه جایی که مجبور است ساعتی را در آنجا بگذراند.
کودکی که در این مدرسه است، چه می شود؟
دانش آموز این مدرسه، یک جست و جو گر است زیرا اطلاعات زیادی از معلم به دست نمی آورد، اما راه به دست آوردن اطلاعات را یاد می گیرند، راه جست و جو گری و اکتشاف.
یک کودک تولید کننده در کلاس کاملا نقش فعال دارند و خود را مسئول آموختن می داند ، نه معلم.
او به مرور با کارگروهی، طوفان فکر و … شخصیت تعاملی پیدا می کند. که این تعاملی بودن منجر به یادگیری عمیق می شود. ویژگی دیگر، خلاق بودن دانش آموز است. هر کسی راه خودش را برای رسیدن به جواب طی می کند.
نقش خانواده در مدرسه ی مطلوب چیست؟
تفکری وجود دارد که خانواده وقتی کودک خود را در یک مدرسه ثبت نام کرد، تمام بار تربیت را بر عهده ی می گذارد و خود را از میدان تربیت بیرون بکشد. و بعضی ها هم برعکس این نظر را دارند و عقیده دارند خانواده به تنهایی می تواند از پس تربیت کودک بربیاید.
اگر کمی واقع نگر باشیم، می بینیم که هم خانواده و هم مدرسه در تربیت کودک موثر هستند و نمی توان تاثیر هیچ کدام را انکار کرد.
حال مدرسه ی مطلوب، مدرسه ایست که خانواده را در روند مدرسه درگیر کند. تعامل مداوم خانواده و مدرسه هر دو را به یک ادبیات مشترک در تربیت می رساند و همین کار تربیت را راحت می کند.
حضور مادران در مدرسه و انجام بخشی از کارها، برگزاری اردو های خانوادگی، استفاده از مهارت و تخصص پدران در انجام امور مدرسه می تواند این تعامل را ایجاد کند.
مدرسه ی مطلوب جایی نیست که صرفا جلسات یک طرفه تربیتی برگزار شود. جایی است که خانواده در مدرسه حضور دارد و بخشی از کارها را بر عهده دارد.
آیا دانش آموزان مدرسه ی مطلوب از نظر علمی پایین تر از سایر دانش آموزان هستند؟
یکی از اهداف مدرسه ی مطلوب، پرورش کودک در کنار آموزش است. یعنی بعد پرورش قدری پر رنگ تر است و معتقد است آموزش هم با پر رنگ شدن همین پرورش معنی پیدا می کند. اما با این حال آموزش را در سطح کتاب های درسی در برنامه ریزی خود در نظر می گیرد.و این آموزش همراه با طراحی برنامه ی درسی مطلوب، یادگیری را عمیق تر می کند.
فعالیت های دینی در مدرسه ی مطلوب چگونه است؟
با توجه به سن تکلیف دختران در هفت سال دوم، برنامه ها در مدرسه ی دخترانه و پسرانه مختلف است. اما اصلی که باید رعایت شود این است که دانش آموز از همان هفت سالگی در فضای دینی قرار گیرد. برگزاری نماز جماعت، برگزاری هیئت ها کودک با مشارکت خود بچه ها، پخش نذری ، برگزاری جشن ها به سبک کودکانه در اعیاد، و گفتگو هایی در این مورد از برنامه های دینی می تواند باشد.
تمامی برنامه ها بدون اجبار و با انتخاب کودک باید صورت بگیرد.
برای آشنایی بیشتر با تربیت دینی، می توانید کارگاه مجازی تربیت دینی را مشاهده کنید.
مدیر و مربیان چگونه انتخاب می شوند؟
فضای ترسیم شده از مدرسه ی مطلوب با مدارس سنتی متفاوت است پس مربیانی که تجربه ی کمتری داشته اند در پذیرش و اجرای این مدل موفق تر هستند. حتما نیازی نیست رشته ها روانشناسی و یا علوم تربیتی خوانده باشند، بیشتر به توانایی او در ارتباط با کودک و صبر و حوصله مربی بستگی دارد.
یکی از مدارسی که در سال های اخیر توانسته بود، این مدرسه ی مطلوب را ایجاد کند، مدرسه ی حکمت است. که متاسفانه تعطیل شد.
امیدواریم توانسته باشیم گوشه ای از یک مدرسه ی مطلوب را به تصویر کشیده باشیم و کمکی کرده باشیم در گسترش مدارس مطلوب در سرتاسر ایران عزیزمان.