مهد کودک مطلوب چه ویژگی هایی دارد؟

در تعریف عمومی، به مکان یا محیطی که برای آموزش و نگهداری کودک قبل از سن مدرسه، فعالیت می کند؛ مهد کودک گفته می شود. بسته به نوع مهد کودک، ماهیت و رویکرد آموزشی آن هم تغییر می کند.

زندگی های پر مشغله ی امروز، مساله مهد کودک را برای خانواده ها پر رنگ کرده است. و سوالی که زیاد پرسیده می شود این است که اساسا مهد کودک خوب است یا نه؟ در پاسخ به این پرسش باید بگوییم که جواب قطعی برای این سوال وجود ندارد. چراکه هر چیزی اگر در حد مطلوب باشد خوب و موثر است و اگر مطلوب نباشد بد و مخرب می باشد. 

به عنوان مثال مهد کودک هایی که صرفا هدف شان نگه داری از کودکان است، مطلوب نیست. در این مهد کودک ها معمولا از کودکان شش ماهه تا شش ساله را نگه داری می کنند. مخاطب این مهد کودک ها خانواده هایی هستند که مادر و پدر هر دو شاغل هستند و فقط به دنبال جایی هستند تا از کودک شان نگه داری کنند. ساعت کاری این مهد کودک ها معمولا زیاد و مطابق با ساعات کار ادارات است. 

اما مهد کودک هایی هم هستند که جنبه های آموزشی و مهارتی کودک را مد نظر دارند. ساعات کاری کوتاه است. و بسته به نوع نگاه شان به مسائل تربتی، رویکرد های مختلفی دارند اما بازی نقطه ی مشترک این مهد کودک هاست. کلاس های زبان، قرآن، ورزش و نقاشی از جمله فعالیت های دیگر این مهد کودک ها می باشد. این نوع مهد کودک ها در نگاه اول مطلوب هستند اما باید سایر ملاک ها را در مورد این مهد کودک ها بررسی کرد.

 می توانید برای آشنایی بیشتر با حسینیه کودک شهید چمران، بازی ها و فعالیت حسینیه کودک را ببینید.

ویژگی های مهد کودک مطلوب چیست؟

برای بررسی یک محیط آموزشی ، باید سه عامل را بررسی کرد:

1. رویکرد و برنامه های آموزشی

2. مربی 

3. فضای آموزشی

رویکرد و برنامه های آموزشی مطلوب: 

در هفت سال اول، مبنای رویکرد آموزشی باید بازی باشد. بچه ها در بازی های مختلف، شخصیت شان شکل می گیرد. و مفاهیم باید در قالب بازی به کودک منتقل شود. 

آموزش های مستقیم برای سنین زیر هفت سال مناسب نیست چرا که به ذهن کودک قالب می دهد و فرصت شکوفایی خلاقیت را از او می گیرد. از طرفی برنامه ی آموزشی باید به گونه ای باشد که فرصت تجربه کردن را برای کودک فراهم کند. به عنوان مثال ساخت کاردستی برای کودک فواید زیادی دارد. اما در یک برنامه ی آموزشی اینگونه است که تمام اجزای کاردستی را حاضر و آماده به کودک می دهند و او با کمک مربی آن را سرهم می کند و یک کاردستی تحویل می دهد. مدل آموزشی دیگر که آن را مطلوب می دانیم این است که بستر فعالیت را برای کودک فراهم می کند و این کودک است که خودش آنچه را در ذهن دارد خلق می کند. مربی دخالتی در روند ساخت ندارد و فقط در کنار کودک است و او را همراهی می کند. 

 ای بوک دست سازه های من و مامان و بابا، شما را با ایده های ساخت کاردستی آشنا می کند.

مربی مطلوب: 

فاکتور دوم وجود یک مربی مطلوب است. چراکه کودک تقریبا تمام وقت خود را در کنار او می گذراند و به عبارتی با او زندگی می کند. مربی باید همراه باشد. یعنی در کنار کودک باشد. با او برنامه ریزی و اجرا کند. مربی باید تسهیلگر باشد. به بچه ها فرصت دهد خودشان مسائلشان را کشف کنند و راه چاره را بیابند و او در این مسیر فقط بستر ساز است. مربی باید منعطف باشد. بنا به شرایط هر کودک و موقعیت های مختلفی که پیش می آید برنامه را تغییر دهد.

فضای آموزشی: 

یک فضای آموزشی باید در درجه ی اول ایمن باشد. کودک بتواند به راحتی در آن بازی و فعالیت کند و نگران این نباشیم که هر لحظه ممکن است اتفاقی برای کودک بیفتد. استاندارد هایی برای محیط های آموزشی تعریف شده. مثل فوم زدن لبه های تیز، نرده های پنجره و … که باید درمحیط های آموزشی رعایت شود.

برای یک مهد کودک، وجود حیاط ضروری است. فضایی برای دویدن و بازی های هیجانی و از طرفی ارتباط مستقیم با طبیعت.

نکته ی دیگر ظاهر مهد کودک است. از آنجایی که اولین چیزی که به چشم می آید، ظاهر مهد است، خیلی ها بیشتر از رویکردآموزشی، به در و دیوار آن می پردازند. قطعا نمی گوییم مهد کودکی مطلوب است که بی نظم و کثیف باشد اما اهمیت بیش از حد به ظواهر و خرید ابزار و وسایل گران قیمت و لوکس، علاوه بر اینکه ذائقه ی کودک را به تجمل گرایی سوق می دهد، محدودیت هایی در استفاده برای کودک به ارمغان می آورد. مثلا مربی مدام نگران خراب شدن وسیله ی گران قیمت است و نمی گذارد کودک از آن استفاده کند.

چه لزومی دارد کودک به مهد کودک برود؟

کودک باید هفت سال بازی کند. نوع بازی هایی که می کند در هر سال از زندگی اش متفاوت است. مثلا در یک سالگی از بازی های ساده مثل دالی بازی، لمس اشیا و بازی های این چنینی خوشش می آید. از چهار سالگی به بعد کم کم محیط اجتماعی برای کودکان موضوع می شود. نیاز به هم بازی در این سن بسیار پر رنگ می شود. هر چقدر هم مادر و پدر برای بازی با کودک وقت بگذارند، کودک کمبود بازی با یک همسال را در خود احساس می کند. در بازی با همسالان است که کودک نحوه ی تعامل با دیگران، کارهای گروهی، مهربانی و خیلی از چیزهایی دیگر را می آموزد.

البته باید این نکته را هم در نظر گرفت که اگر کودک در یک خانواده ی پر جمعیت، زندگی می کند و زمان خوبی مثلا 3 تا 4 ساعت در روز با همسالان تعامل دارد، نیازی به مهد کودک نیست. مثلا در روستا ها این اتفاق به راحتی می افتد ولی متاسفانه به خاطر پیش فرض های غلط  جامعه ی مدرن، امروزه شاهد تاسیس مهد های روستایی هستیم.

مدل دیگر که می تواند پاسخ گوی نیاز بازی با همسالان باشد، مهد های خانگی است. مهد هایی که چند مادر با نظرات تربیتی مشترک، مهد را در خانه های خود دایر می کنند. به این صورت که هر روز نوبت یک خانه است و برنامه ریزی آن روز برعهده ی همان مادر است.

سن ورود به مهد کودک چقدر باید باشد؟ و کودک از چه سنی می تواند از مادر جدا شود؟

از سن چهار سالگی کم کم کودک به استقلال روی می آورد. البته منظور از استقلال، استقلال کامل نیست. بلکه به این معنی است که می تواند ساعاتی را از مادر جدا شود و تنها فعالیت کند.

این نکته را باید در نظر داشت این جدایی در کودکان مختلف متفاوت است. مثلا یک کودک چهار ساله در همان روز اول مهد کودک از مادرش جدا می شود اما در کودک دیگر، این جدایی روزها و حتی ماه ها ممکن است طول بکشد. این زمان به عوامل مختلفی بستگی دارد. این عوامل باید در مورد کودک بررسی شود. برخی از این عوامل کاملا طبیعی است چرا که کودک اولین محیط اجتماعی اش را تجربه می کند و نیاز به زمان دارد تا با شرایط جدید سازگار شود. عواملی مثل ویژگی های شخصیتی کودک، وابستگی و نگرانی های خود مادر، تجربه های بد و … می تواند از جمله عواملی باشد که نیاز به بررسی و ریشه یابی دارد.

به همین دلیل، سن مناسب برای ورود به مهد کودک چهار سال تمام است.

تخصص مدیر و مربیان چه باید باشد؟

رشته های دانشگاهی روان شناسی، علوم تربیتی و مدیریت آموزشی در نگاه آکادمیک بیشترین ارتباط را با مدیریت و مربیگری مهد کودک دارند. اما در فضای عمل، این عملکرد فرد است که بتواند از آن آگاهی ها استفاده کند. چه بسا مدیران و مربیانی که با تحصیلات مربوطه، عملکرد ضعیفی داشتند.

ارتباط مداوم با کودک، مطالعه منابع تربیتی، به روز بودن و تجربه ی کار با بچه ها می تواند به یک مدیر یا مربی کمک کند تا بهترین عملکرد را داشته باشند.

راه های ارزیابی کودک و بررسی روند رشدی آن چیست؟

مشاهده نویسی یکی از راه های ارزیابی کودک است. به این صورت که مربی برخی رفتار ها و حرف های کودک را ثبت می کند. به صورت ماهانه باید این مشاهدات ارزیابی شود. این بررسی ها روند کودک را نشان می دهد. 

این مشاهدات می تواند در جلساتی با والدین در میان گذاشته شود و راه کارها بررسی شود.

شما می توانید با مطالعه ی مقالات زیر نگاه گسترده تری به این مساله پیدا کنید.

 تصویر برخی از تربیت دینی تبدیل کودک به هارد پر از قرآن و حدیث است.

کودک باید طراح، انتخاب گر و مجری بازی باشد.

امیدواریم توانسته باشیم تصویری از یک مهد کودک مطلوب را ترسیم کنیم و کمکی به گسترش مهد کودک های مطلوب در سراسر ایران کرده باشیم.

زهرا مهدیان